O przyszłości otwartej nauki pod Wawelem

pon., 11/12/2023 - 14:00
Kod CSS i JS

EOSC Festival 2023. National Tripartite Event Poland po raz drugi gościł w Krakowie. W siedzibie Narodowego Centrum Nauki spotkali się interesariusze Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (ang. European Open Science Cloud/EOSC), aby dyskutować na temat otwartej nauki oraz przyszłości EOSC w Europie.

Uczestnicy EOSC Festival skupili się na kluczowych kwestiach związanych z polityką i wdrożeniem otwartej nauki oraz rozwojem EOSC, przede wszystkim w tzw. widening countries. Ponad 40 prelegentów i dyskutantów z 13 krajów zaprezentowało perspektywę europejską oraz perspektywy poszczególnych krajów członkowskich i stowarzyszonych.

Bertil Egger Beck, Komisja Europejska, fot. Michał ŁepeckiBertil Egger Beck, Komisja Europejska, fot. Michał Łepecki Bertil Egger Beck z Dyrekcji Generalnej ds. Badań i Innowacji Komisji Europejskiej podczas swojego wystąpienia podkreślił, że KE jest nieustannie zaangażowana w promowanie otwartej nauki – Chcemy osiągnąć stan, w którym otwarta nauka będzie normalnością w Europie – podkreślił. Mateusz Gaczyński, zastępca dyrektora w Departamencie Innowacji i Rozwoju w Ministerstwie Edukacji i Nauki dodał, że im więcej robimy dla otwartej nauki, tym więcej wymaga ona od nas, ale jednocześnie potwierdził gotowość Polski do realizacji celów wyznaczonych przez EOSC. O roli stowarzyszenia w kształtowaniu europejskiego krajobrazu naukowego oraz uwalnianiu potencjału danych badawczych w celu przyspieszenia odkryć i innowacji mówili także Volker Beckmann, francuski delegat w EOSC Steering Board (EOSC-SB) oraz Karel Luyben, prezydent stowarzyszenia EOSC (EOSC-A).

W drugim dniu spotkania uczestnicy z Bułgarii, Chorwacji, Czech, Gruzji, Litwy, Malty, Macedonii Północnej, Serbii, Słowacji, Rumunii, Ukrainy i Polski omówili przygotowania poszczególnych krajów do wdrożenia EOSC. 19 polskich interesariuszy uczestniczyło w spotkaniu sieci EOSC Polska, którego celem była analiza szans i zagrożeń dotyczących zarządzania danymi badawczymi w kontekście wdrażania Europejskiej Chmury Otwartej Nauki w Polsce.

Wydarzenie przyciągnęło na miejscu i online 260 uczestników– przedstawicieli polskiego ekosystemu otwartej nauki, w tym kluczowych infrastruktur oraz usługodawców w obszarze EOSC, organizacje finansujące i realizujące badania, a także osoby bezpośrednio zaangażowane w zarzadzanie danymi badawczymi, czyli naukowców, doktorantów i data stewardów. EOSC Festival wzbogacił dyskusję na temat polityki otwartej nauki i jej wdrożenia zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim.

Wydarzenie odbyło się w dniach 6 i 7 listopada w siedzibie Narodowego Centrum Nauki w Krakowie. Rok wcześniej w tym samym miejscu odbył się pierwszy EOSC Festival. The National Tripartite Event Poland

Uczestnicy panelu dyskusyjnego EOSC and Open Science: policies and implementation, fot. Michał ŁepeckiUczestnicy panelu dyskusyjnego EOSC and Open Science: policies and implementation, fot. Michał Łepecki

Galeria zdjęć

zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie

Stabilizacja anod litowo-metalowych za pomocą dodatków elektrolitycznych

Kierownik projektu :
dr hab. Szymon Godlewski, prof. UJ
Uniwersytet Jagielloński

Panel: ST5

Konkurs : M-ERA
ogłoszony 16 marca 2022 r.

W dobie poszukiwań alternatywnych źródeł energii i usilnych dążeń do poszerzenia zakresu ich wykorzystywania, zagadnienia związane z gromadzeniem i przechowywaniem energii elektrycznej odgrywają niezwykle ważną rolę. Jednym z kluczowych obszarów badań i rozwoju jest konstruowanie i usprawnianie akumulatorów, a wśród wykorzystywanych rozwiązań technologia akumulatorów litowo-jonowych (LIB, ang. lithium-ion batteries) zajmuje obecnie wiodące miejsce. Jednakże akumulatory LIB osiągają obecnie granice swojej wydajności. Jedna z koncepcji pokonania ograniczenia bazuje na zamianie materiału anody z kompozytu litowo-węglowego stosowanego obecnie w LIB na metaliczny lit (LMB, ang. lithium-metal batteries). Według przewidywań, zastosowanie metalicznych anod litowych pozwoliłoby zwiększyć pojemność anodową ponad dziesięciokrotnie, umożliwiając wkomponowanie w akumulatorze większej ilości materiału katodowego (kluczowego dla wydajności baterii). Niestety praktyczne zastosowanie LMB jest utrudnione przez fakt, że wysokowydajne ciekłe elektrolity stosowane w LIB nie zapobiegają degradacji ogniw – tworzeniu się metalicznych dendrytów litowych podczas wielokrotnego ładowania i rozładowywania ogniwa, które mogą prowadzić do zwarć wewnątrz akumulatora i potencjalnie katastrofalnej awarii.

dr hab. Szymon Godlewski, prof. UJ, fot. Michał Łepeckidr hab. Szymon Godlewski, prof. UJ, fot. Michał Łepecki Nasz projekt dotyczy opracowania skutecznego rozwiązania tego problemu, bazującego na dodaniu pewnych pochodnych porfiryny do elektrolitu w ogniwach litowych, co umożliwi zwiększenie długości życia baterii. Podejrzewa się bowiem, że zahamowanie niezwykle niekorzystnego tworzenia struktur dendrytowych w przypadku użycia pochodnych porfiryn w elektrolicie jest związane z włączeniem pochodnych porfiryny do warstwy na granicy ciało stałe-elektrolit (SEI, ang. solid electrolyte interface).

W ramach badań analizowany będzie wpływ rodzaju zastosowanego materiału organicznego, w tym pochodnych porfiryny lub ftalocyjaniny – określanych jako makrocykle tetrapirolowe (TPM, ang.  tetrapirole macrocycles). Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że tak zmodyfikowany SEI jest znacznie skuteczniejszy w długookresowym zapobieganiu tworzenia się dendrytów. Pomyślne ograniczenie tworzenia dendrytów w rozwiązaniach aplikacyjnych byłoby przełomem w rozwoju akumulatorów litowych o dużej pojemności.

Aby osiągnąć założony cel planowane jest eksperymentalne zbadanie struktury i procesu powstawania zmodyfikowanego SEI utworzonego przez pochodne porfiryny jako punktu wyjścia do dalszej optymalizacji elektrolitu, a także opracowanie modeli obliczeniowych struktury oraz właściwości funkcjonalnych i mechanicznych zmodyfikowanego SEI, które umożliwią wytyczenie ścieżek dalszej optymalizacji. W kolejnych etapach planowane jest opracowanie zoptymalizowanego składu elektrolitu na skalę laboratoryjną do zastosowania w LMB z dostępnym na rynku materiałem katodowym, a w finalnym kroku – wyprodukowanie urządzenia demonstracyjnego i zweryfikowanie jego działania. Konstrukcją i optymalizacją ogniw pod kątem przyszłych zastosowań praktycznych będą się zajmować nasi partnerzy z Niemiec i z Danii. Nasze doświadczenie i park badawczy pozwolą na spojrzenie na powierzchnię interfazy metaliczny lit – makrocykle tetrapirolowe z precyzją atomową. Dzięki wykorzystaniu mikroskopów prądu tunelowego (STM) i sił atomowych (AFM), które zapewniają niezwykłe możliwości obrazowania, uzyskamy wgląd w detale architektury międzywierzchni. Co więcej, planujemy po raz pierwszy zastosować podejście tzw. „syntezy na powierzchni” (on-surface synthesis) do wytworzenia struktur molekularnych połączonych kowalencyjnie na powierzchniach bardzo reaktywnych. To nowatorskie podejście umożliwiło w ostatnich kilkunastu latach wytworzenie z precyzją atomową nowych, nieosiągalnych wcześniej układów molekularnych. W niniejszym projekcie podejmiemy się niezwykle ekscytującego, ale i trudnego zadania tworzenia nowych wiązań chemicznych pomiędzy strukturami molekularnymi na niezwykle reaktywnej powierzchni litu. Nasze badania zapewnią nowy wgląd w chemię struktur molekularnych na powierzchni anodowej i wkroczenie w zupełnie nowy obszar reakcji na powierzchniach aktywnych.

Obraz 3D bezkontaktowej mikroskopii sił atomowych undekacenu wytworzonego w podejściu „syntezy na powierzchni”.Obraz 3D bezkontaktowej mikroskopii sił atomowych undekacenu wytworzonego w podejściu „syntezy na powierzchni”.

M-ERA.NET 3 otrzymała dofinansowanie w ramach programu finansowania badań naukowych i innowacji UE „Horyzont 2020” na podstawie umowy Nr 685451.

Pełny tytuł finansowanego projektu: Stabilizacja anod litowo-metalowych za pomocą dodatków elektrolitycznych na bazie porfiryny

dr hab. Szymon Godlewski, prof. UJ

Kierownik - dodatkowe informacje

Pracuje na stanowisku profesora w Uniwersytecie Jagiellońskim. Stopień doktora uzyskał w 2011 roku, a doktora habilitowanego w 2019 roku. Od początku swojej pracy naukowej rozwija swoje zainteresowania naukowe w obszarze konstruowania układów atomowych i molekularnych. W okresie ostatnich kilku lat kieruje badaniami opierającymi się na inicjowaniu reakcji chemicznych i tworzeniu nowych struktur organicznych w podejściu tzw. syntezy na powierzchni. Za swoją działalność badawczą był wielokrotnie nagradzany, otrzymał m. in. stypendium dla wybitnych młodych naukowców MNiSW oraz stypendia FNP. W swojej pracy badawczej kierował dotychczas grantami badawczymi finansowanymi m. in. przez NCN w ramach konkursów SONATA, SONATA BIS i OPUS.

dr hab. Szymon Godlewski, prof. UJ, fot. Michał Łepecki

Wykład online Kathariny Boguslawski

czw., 07/12/2023 - 14:30
Kod CSS i JS

14 grudnia zapraszamy na prelekcję „Kwantowa ścieżka do chemii”. Wykład wygłosi Katharina Boguslawski, laureatka Nagrody NCN 2023 w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Spotkanie odbywa się w serii „Nauka w Centrum”.

Katharina Boguslawski jest chemiczką kwantową, pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, jest członkinią Akademii Młodych Uczonych PAN. W badaniach łączy chemię, fizykę, matematykę i informatykę stosowaną. Skupia się na rozwoju nowatorskich metod obliczeniowych pozwalających na modelowanie właściwości cząsteczek chemicznych o dużych rozmiarach, bez konieczności robienia badań eksperymentalnych.

Realizuje grant StG ERC 2022 i SONATA BIS NCN. W październiku otrzymała Nagrodę NCN  2023 za dwa osiągnięcia: konstrukcję wiarygodnego i prostego w użyciu kwantowo-mechanicznego modelu związków chemicznych zawierających atomy aktynowców oraz opracowanie i rozwój innowacyjnych metod badania struktur elektronowych i śledzenia reakcji chemicznych aktynowców w oparciu o teorię informacji kwantowej.

14 grudnia o godz. 18.00 badaczka wygłosi wykład online „Kwantowa ścieżka do chemii, albo co chemia teoretyczna mówi o reakcjach chemicznych”. Spotkanie odbędzie się w serii „Nauka w Centrum”, organizowanej wspólnie przez NCN i Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych. Transmisja odbędzie się na kanale Centrum Kopernika.  Prelekcja będzie prowadzona po angielsku, z polskimi napisami.

Prof. Katharina Boguslawski jest zaangażowana w inicjatywy służące wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w nauce. Wystąpiła w naszym cyklu wywiadów „Kobiety w nauce”.

W listopadzie we wspólnej serii NCN i Centrum Kopernika wykłady wygłosili Karolina Ćwiek-Rogalska i Łukasz Opaliński. Nagrania spotkań są dostępne online. Na playliście „Nauka w Centrum” można obejrzeć także wykłady laureatów Nagrody NCN z lat 2020-2023.

Sześć zespołów badawczych z Polski z grantami w konkursie partnerstwa Biodiversa+

czw., 07/12/2023 - 14:03
Kod CSS i JS

Naukowcy z Białowieży, Łodzi, Krakowa, Sopotu i Warszawy zostali laureatami konkursu BiodivMon ogłoszonego przez Europejskie Partnerstwo na rzecz Bioróżnorodności Biodiversa+. Laureaci będą prowadzić badania nad doskonaleniem systemu monitorowania różnorodności biologicznej i zmian w ekosystemach.

Konkurs BiodivMon – Improved transnational monitoring of biodiversity and ecosystem change for science and society został ogłoszony we wrześniu 2022 roku i dotyczył następujących tematów:

  1. Innovation and harmonization of methods and tools for collection and management of biodiversity monitoring data;
  2. Addressing knowledge gaps on biodiversity status, dynamics, and trends to reverse biodiversity loss;
  3. Making use of available biodiversity monitoring data.

Naukowcy z 33 krajów, dzięki udziałowi w konkursie BiodivMon 46 organizacji finansujących badania, mogli ubiegać się w o finansowanie trzyletnich międzynarodowych projektów badawczych. W konkursie złożono 262 wnioski wstępne oraz 108 wniosków pełnych, z których ostatecznie niezależny panel ekspertów wyselekcjonował 33 zwycięskie projekty o łącznym budżecie 46 mln euro.

Polskie zespoły biorą udział w sześciu zakwalifikowanych do finansowania projektach. Ich łączny budżet to niemal 6,8 mln zł, z czego prawie 1,7 mln zł stanowi dofinansowanie Komisji Europejskiej.

Zwycięskie projekty, które będą realizować naukowcy z Polski:

  • WOBEC: Obserwatorium Bioróżnorodności i Zmian Ekosystemów w Morzu Weddella. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Józef Wiktor, Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk.
  • DNAqualMG: Innowacyjny międzynarodowy monitoring różnorodności biologicznej w środowisku wodnym z wykorzystaniem wysokowydajnych narzędzi DNA i automatycznego rozpoznawania obrazów. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Karolina Bącela-Spychalska, Uniwersytet Łódzki.
  • FunDive: Monitorowanie i mapowanie różnorodności grzybów na potrzeby ochrony przyrody. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Julia Pawłowska z Uniwersytetu Warszawskiego.
  • WildINTEL: Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności. Kierownik polskiego zespołu a równocześnie koordynator całego projektu: dr hab. Nuria Selva Fernandez z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.
  • SoilRise: Podnoszenie świadomości na temat różnorodności biologicznej gleby i zwiększanie liczby monitorowanych miejsc przez studentów w ramach obywatelskiej nauki. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. inż. Agnieszka Józefowska, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
  • BIG_PICTURE: Opracowanie narzędzi zarządzania danymi i metod analitycznych w celu integracji i rozwoju profesjonalnych i obywatelskich inicjatyw naukowych w zakresie wykorzystania fotopułapek do monitoringu fauny w Europie. Kierownik polskiego zespołu: dr Jakub Bubicki, Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk.

Polscy i norwescy naukowcy wspólnie realizują badania społeczne i humanistyczne

wt., 05/12/2023 - 11:00
Kod CSS i JS

W siedzibie Narodowego Centrum Nauki w Krakowie odbyła się konferencja promująca program Badania Podstawowe finansowany w ramach III edycji funduszy norweskich i EOG. Tegoroczne wydarzenie poświęcone było naukom humanistycznym i społecznym.

Zorganizowana przez Narodowe Centrum Nauki konferencja zgromadziła cenionych badaczy, innowatorów i interesariuszy z Polski i Norwegii, tworząc platformę do wymiany doświadczeń i dzielenia się wiedzą.

Wymiana idei i dzielenie się wiedzą między badaczami o różnych doświadczeniach stanowi fundament dla rozwoju wiedzy – podkreślił dr Marcin Liana, zastępca dyrektora NCN, podczas otwarcia konferencji. Siv Haugan, przedstawicielka Research Council of Norway, instytucji przedstawicielskiej Darczyńców w programie Badania podstawowe, podczas swojego wystąpienia dodała, że nauki społeczne i humanistyczne są ważnym i docenianym przez Darczyńców obszarem badawczym i przedstawiła możliwości ich finansowania w ramach programu Horizon Europe.

W trakcie konferencji swoje projekty badawcze i uzyskane wyniki prezentowały zespoły projektowe i indywidualni naukowcy z polskich i norweskich ośrodków akademickich, realizujący granty w ramach konkursów GRIEG, POLS oraz IDEALAB. Uczestnicy mieli okazję dowiedzieć się na przykład, jak sieci społeczne działające online mogą wspierać zbiorową odporność na dezinformację, posłuchać o aktywizmie kobiet i jego moralnych oraz kulturowych podstawach na przykładzie społeczeństwa Kurdystanu oraz o tym, jak można połączyć psychologię i nauki o rozwoju społecznym, aby zbadać relację między ludowymi teoriami rozwoju społecznego a pojęciem idealnego dobrostanu.

Częścią wydarzenia był panel ekspertów pt. Social Transformations in the Age of Polarization moderowany przez prof. Ninę Witoszek z University of Oslo. W trakcie dyskusji rozmawiano o wyzwaniach pojawiających się w obliczu narastającej polaryzacji społecznej, dzieląc się spostrzeżeniami i proponując strategie działania.

Ekspertami w panelu byli badacze realizujący polsko-norweskie projekty w ramach konkursu GRIEG – dr Katarzyna Jaśko z Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr hab. Jarosław Michałowski, prof. Uniwersytetu SWPS oraz dr Paweł Marczewski z Fundacji im. Stefana Batorego, operatora programu Aktywni Obywatele w ramach III edycji funduszy norweskich i EOG. Paneliści przedstawili wyniki projektów nawiązujące do tematyki wyzwań społecznych w dobie polaryzacji, w toku dyskusji wypracowano wnioski:

  • rozumienie polaryzacji: paneliści podkreślali konieczność zrozumienia wieloaspektowego charakteru polaryzacji społeczeństw, z uwzględnieniem złożonego oddziaływania tego zjawiska na stan społeczeństw, zarówno w kontekście lokalnym, jak i globalnym;
  • dialog i empatia: panel zwrócił uwagę na potrzebę prowadzenia dialogu społecznego na każdym etapie podejmowania decyzji mających wpływ na funkcjonowanie społeczeństw, w tym również konieczność dążenia do inkluzywności obejmującej różnorodne punkty widzenia, oraz kultywowania empatii jako kluczowych narzędzi w łagodzeniu polaryzacji.

Prof. Nina Witoszek, moderatorka panelu podkreśliła również istotną rolę badań i edukacji w rozwiązywaniu wyzwań cywilizacyjnych w coraz bardziej zróżnicowanym świecie.

Konferencja odbyła się 16 listopada w Krakowie. Nagranie z transmisji wydarzenia jest dostępne online.

O Funduszach Norweskich i EOG

Fundusze Norweskie i EOG to środki finansowe pochodzące z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii, mające na celu redukcję nierówności społecznych i ekonomicznych w Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz wzmocnienie bilateralnych relacji z 15 krajami-beneficjentami w Europie Środkowej i Południowej.

Szczegółowe informacje o programie, projektach i planach dalszej współpracy między naukowcami można znaleźć w nagraniu z konferencji.

Galeria zdjęć

zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie
zdjęcie

Rozmowa z prof. Ewą Szczurek

pon., 04/12/2023 - 16:00
Kod CSS i JS

W mojej dziedzinie dominacja mężczyzn zaczyna się od dominacji chłopców.(…) Największą potrzebę wsparcia instytucjonalnego widzę na poziomie uświadamiania społeczeństwa i na etapie wczesnej edukacji dzieci. Warto zachęcać wszystkie dzieci, zarówno dziewczynki jak i chłopców, aby rozwijały swoje zainteresowania matematyczne mówi prof. Ewa Szczurek. Z laureatką CoG ERC 2023 rozmawiamy o jej badaniach i działaniach wspierających wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w nauce.

prof. Ewa Szczurek, fot. M. Szczurekprof. Ewa Szczurek, fot. M. Szczurek Prof. Ewa Szczurek jest informatykiem, pracuje na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się sztuczną inteligencją i jej zastosowaniami w biologii i medycynie. Jest laureatką trzech grantów NCN. W listopadzie, jako jedna z czwórki naukowców z Polski, otrzymała Consolidator Grant ERC. – Najbardziej fascynują mnie modele probabilistyczne grafowe i głębokie modele generatywne. Jeśli chodzi o zastosowania, przez wiele lat zajmowałam się badaniami związanymi z rakiem. Od stosunkowo niedawna moje zainteresowania się poszerzyły, między innymi o zagadnienie generacji peptydów przeciwdrobnoustrojowych. Dzięki otrzymanemu grantowi ERC mogę w pełni rozwinąć badania w tej dziedzinie tłumaczy badaczka.

Projekt Głęboka optymalizowana generacja peptydów przeciwdrobnoustrojowych (DOG-AMP, Deep Optimised Generation of Antimicrobial Peptides), na który badaczka uzyskała finansowanie z ERC, zakłada wykorzystanie nowej klasy metod sztucznej inteligencji do wygenerowania nowych peptydów przeciwdrobnoustrojowych, które będą lepsze od istniejących: o wyższej aktywności i niższej toksyczności. Dzięki temu możliwe będzie bardziej efektywne zastosowanie peptydów w terapiach i przeciwdziałanie oporności bakterii na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Badaczka studiowała w Warszawie i Uppsali (Szwecja). Doktorat uzyskała w niemieckim Max Planck Institute for Molecular Genetics. Staż podoktorski odbyła na ETH Zurich w Szwajcarii. Obecnie jest profesorem wizytującym w Northwestern University w Chicago. Projekt ERC będzie realizowała na Uniwersytecie Warszawskim i w Helmholtz Munich.

Europejska Rada ds. Badań Naukowych przyznała dotąd 77 grantów badaczkom i badaczom pracującym w Polsce. 15 z nich otrzymali matematycy i informatycy z Uniwersytetu Warszawskiego (jeden z nich realizowany był w Instytucie Matematycznym PAN).

Na WMIM UW w 2022 pracowało blisko 250 nauczycieli akademickich – mniej niż 1/5 z nich to badaczki. Na stanowiskach profesora i profesora uczelni zatrudnionych jest 16 naukowczyń i 81 naukowców.  

W rozmowie z Anną Korzekwą-Józefowicz prof. Ewa Szczurek opowiedziała o przygotowaniu do składania wniosku o grant ERC i o rozwiązaniach służących odnalezieniu się badaczek w dziedzinach zdominowanych przez mężczyzn.

Anna Korzekwa-Józefowicz: Matematycy i informatycy z UW otrzymali blisko 20 proc. grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych przyznanych naukowcom pracującym w polskich ośrodkach. Co sprawia, że wynik WMIM UW jest – jak na nasze warunki – tak dobry?

Ewa Szczurek: Skupienie na doskonałości naukowej i wsparcie dla aktywnych naukowo pracowników. Do tego przykłady świetnych kolegów, którzy dostali granty ERC, ośmielają pozostałych do aplikowania.

Ale chcę podkreślić, że traktuję wszystkie granty, czy to ERC czy NCN, jako środek do celu – prowadzenia ambitnych badań – a nie cel sam w sobie. Mam podejrzenie, że inni laureaci ERC mają podobnie.

AKJ: Niedawno widziałam prezentację prof. Piotra Sankowskiego, laureata czterech grantów ERC, z której wynikało, że Starting Grant uzyskał za pierwszym razem, dwa kolejne granty za trzecim podejściem, a najnowszy Proof of Concept w piątej próbie. Laureaci Starting Grant z UMK w Toruniu – prof. Katharina Boguslawski i prof. Piotr Wcisło – mówili mi, że uczelnia wsparła ich przygotowania z budżetu IDUB. W Pani przypadku to było pierwsze podejście do grantu ERC? Na jakie wsparcie mogła Pani liczyć?

ESz: Kilka lat temu składałam wniosek o Starting Grant, którego nie otrzymałam. Na te ważne dla mnie badania udało mi się potem dostać finansowanie z NCN, w konkursie SONATA BIS.

O ERC Consolidator Grant starałam się dwa razy, w zeszłym roku z silnym wsparciem ze strony Biura Międzynarodowych Programów Badawczych UW, Biura ds. Doskonałości Naukowej PAN, a także kolegów z wydziału. Skorzystałam z tzw. „paneli próbnych”, podczas których znakomici naukowcy wcielali się w rolę ekspertów panelu ERC. W tym roku dostałam też wsparcie z Helmholtz Zentrum Munich w Niemczech, który zatrudnia profesjonalnego trenera, pomagającego w przygotowaniu się do wywiadu. Bardzo wspierał mnie też mój zespół.

Dla dobrego funkcjonowania grupy badawczej krytycznie istotne jest wsparcie administracyjne. Dlatego bardzo doceniam pracę sekcji obsługi badań na WMIM, pracowników administracji UW, naszego laboratorium informatycznego i administratorów serwerów obliczeniowych. Skorzystałam też ze wsparcia wydziału dla aktywnych naukowo pracowników.

AKJ: To, że realizowała Pani wcześniej projekty NCN miało wpływ na Pani przygotowania i ocenę wniosku w ERC?

ESz: Fakt, że otrzymałam granty z NCN, niezależnej, opartej o eksperckie oceny instytucji finansującej badania w Polsce, pokazał, że jestem samodzielnym naukowcem i mam doświadczenie w prowadzeniu projektów naukowych. To ważny aspekt mojego CV, który również oceniają recenzenci grantów ERC.

AKJ: Pracuje Pani w dziedzinie zdominowanej przez mężczyzn. Oczywiście sukces to wynik Pani własnego wysiłku. Dostrzega Pani możliwość i potrzebę wprowadzenia zmian o charakterze instytucjonalnym, które ułatwiałyby badaczkom odnalezienie się w dziedzinach, w których do tej pory były niedoreprezentowane?

ESz: W mojej dziedzinie dominacja mężczyzn zaczyna się od dominacji chłopców. Już na poziomie podstawówki dziewczynki są często postrzegane, niestety również przez rodziców, jako gorzej predysponowane do nauk ścisłych niż chłopcy. Ja na szczęście nie miałam tego problemu. Mama była z wykształcenia matematykiem i pracowała jako informatyk, a tata był fizykiem. Naturalnie zatem uznałam, że naukami ścisłymi może równie dobrze zająć się kobieta, jak i mężczyzna. Dlatego największą potrzebę wsparcia instytucjonalnego widzę na poziomie uświadamiania społeczeństwa i na etapie wczesnej edukacji dzieci. Mówiąc bardziej już ogólnie, uważam, że warto zachęcać wszystkie dzieci, zarówno dziewczynki jak i chłopców, aby rozwijały swoje zainteresowania matematyczne.

AKJ: Jak postrzega Pani sytuację i status kobiet nauce w Polsce w porównaniu z krajami, w których Pani studiowała i pracowała? Jakie wzorce należałoby przenieść ze Szwajcarii, Niemiec czy Stanów?

ESz: Nie zauważyłam różnic w statusie kobiet w jednostkach, w których byłam i w mojej jednostce w Polsce.

Jeśli chodzi o wzorce, jakie moglibyśmy przejąć, to uniwersyteckie placówki dla dzieci. Przy ETH Zurich w Szwajcarii istniały żłobek i przedszkole dla dzieci pracowników, z kilkoma filiami w różnych dzielnicach miasta. Podobnie, przy University of Chicago w USA jest świetna szkoła podstawowa. Świadomość, że dzieci są pod dobrą opieką i otrzymują edukację na wysokim poziomie, gdy rodzic jest w pracy, jest kluczowa dla jego wydajności naukowej. Jest też bardzo pomocna przy przyciąganiu przez jednostki tych naukowców, którzy mają rodziny.

AKJ: A czy widzi Pani jakieś rozwiązania – zwłaszcza niskokosztowe, łatwe do wprowadzenia w zasadzie w każdej jednostce naukowej, które ułatwiłyby naukowcom godzenie ról rodzinnych i zawodowych?

ESz: Co do zasady naukowcom niezwykle trudno pogodzić pracę naukową z życiem rodzinnym, bo wymaga ciągłych wyjazdów i jest bardzo wciągająca umysłowo. Jedyną rzeczą, jaka przychodzi mi do głowy, jest możliwość częściowej pracy zdalnej, która istnieje na przykład na moim wydziale.

W 2022 roku NCN przyjęło Gender Equality Plan, który zawiera diagnozę obecnego stanu oraz planowane działania NCN w zakresie wspierania równości płci. Jednym z celów zapisanych w planie jest zwiększanie wagi zagadnień równościowych w działaniach informacyjnych i promocyjnych NCN. 

Regularnie publikujemy sylwetki badaczek i badaczy na stronie internetowej NCN, prowadzimy minikampanię w mediach społecznościowych dotyczącą obecności kobiet w nauce. Rozmawiamy także z o wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w nauce oraz łączeniu ról zawodowych i rodzinnych. 

Do tej pory w cyklu ukazały się rozmowy z:

Apel naukowców na rzecz poprawy stanu nauki

czw., 30/11/2023 - 15:17
Kod CSS i JS

– Zapowiadana przez przyszły rząd i parlament nowelizacja ustawy budżetowej na rok 2024 stanowi ostatnią szansę na uniknięcie poważnej zapaści systemu nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce poprzez zmianę poziomu jego finansowania, w tym szczególnie NCN – piszą badaczki i badacze w liście otwartym do władz publicznych.

Inicjatorzy apelu zwracają uwagę, że w debacie i deklaracjach partii politycznych niemal całkowicie pomijane są sprawy nauki i szkolnictwa wyższego, a „wyzwania związane z dalszym prowadzeniem badań naukowych oraz sytuacja materialna naukowców stają się coraz bardziej dramatyczne”.

Przypominają też, że „stan nauk podstawowych jest jednym z głównych czynników decydujących o rozwoju cywilizacyjnym i społecznym państw” i apelują o zwiększenie budżetu NCN. – Biorąc pod uwagę wysokość budżetu Polski uważamy, że przywrócenie do niedawna obowiązującego stanu, w którym Narodowe Centrum Nauki zapewniało finansowanie 25%-30% projektów badawczych zgłaszanych do konkursów jest nie tylko konieczne, ale i całkowicie realne – piszą.

Inicjatorami listu są prof. Dariusz Rakusa z Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Marek Figlerowicz z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN i prof. Przemysław Wojtaszek z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Apel można podpisać online.

Krajowy budżet na naukę wynosi 25 mld zł. Tylko 5,6% tej kwoty jest przeznaczanych na finansowanie projektów NCN.

W 2015 roku dotacja z budżetu państwa dla NCN na finansowanie badań wynosiła 871 mln złotych. Trzy lata później wzrosła do 1,226 mld. W 2022 roku wynosiła 1,392 mld złotych i na niezmienionym poziomie pozostała w 2023 roku. A to oznacza, że w latach 2015-18 budżet agencji na projekty wzrósł o ponad 40%, a od 2018 do 2023 o zaledwie 13%. Roczna suma wnioskowanych przez naukowców funduszy w konkursach NCN w tym czasie zwiększyła się o około 59% – z 5,4 mld zł w 2018 roku do około 8,6 mld w 2022 roku.

Więcej informacji o budżecie NCN

Z powodu zamrożonego budżetu NCN wskaźnik sukcesu w rozstrzygniętych ostatnio konkursach wyniósł: w OPUS – 8,06%, a PRELUDIUM – 10,73%. Centrum sfinansowało w tej edycji najmniejszą liczbę projektów w swojej historii.

O konieczności zwiększenia finansowania NCN mówił ostatnio prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN w wywiadzie udzielonym „Forum Akademickiemu”.

CrossFIT: przekraczanie granic w prognozowaniu cen energii elektrycznej

Kierownik projektu :
prof. dr hab. Rafał Weron
Politechnika Wrocławska

Panel: HS4

Konkurs : MAESTRO 10
ogłoszony 15 czerwca 2018 r.

Prognozowanie cen energii elektrycznej jest gałęzią prognozowania na styku nauk ekonomicznych, statystyki, informatyki oraz elektrotechniki, która koncentruje się na przewidywaniu cen na hurtowych rynkach energii elektrycznej. Jej początki sięgają wczesnych lat 90. XX wieku, kiedy to deregulacja sektora energetycznego doprowadziła do wprowadzenia konkurencyjnych rynków w Wielkiej Brytanii i Skandynawii. Zmiany szybko się rozprzestrzeniły i obecnie w wielu krajach na całym świecie handel energią elektryczną odbywa się zgodnie z zasadami rynkowymi.

prof. Rafał Weron, fot. Michał Łepeckiprof. Rafał Weron, fot. Michał Łepecki W ciągu ostatnich 25 lat próbowano wielu podejść do prognozowania cen energii elektrycznej. Jednak niespotykany wcześniej wzrost udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych i aktywne zarządzanie stroną popytową z jednej strony, a także postęp w technikach uczenia maszynowego i wzrost mocy obliczeniowej z drugiej, dostarczyły impulsu oraz – bardzo potrzebnych – technicznych możliwości przekroczenia dotychczasowych granic w prognozowaniu cen energii elektrycznej.

Celem projektu CrossFIT jest wykroczenie poza obecny stan wiedzy oraz pulę dostępnych metod i wprowadzenie prognozowania cen energii elektrycznej na nowy poziom. Badania prowadzone są w ramach współpracy międzynarodowej (Holandia, Niemcy, USA) w czterech kierunkach.

Pierwszy oparty jest na najnowszych osiągnięciach w zakresie uczenia głębokiego (ang. deep learning; tj. wykorzystania wielowarstwowych sieci neuronowych) oraz uczenia statystycznego (ang. statistical learning; np. algorytmów regularyzacji, które „karzą” za przeuczenie i faworyzują mniejsze modele) w celu opracowania modeli zdolnych do wydobywania użytecznych informacji w dobie dostępności tzw. Big Data (czyli dużych i złożonych zbiorów danych). W ramach projektu opracowaliśmy już m.in. model LQRA, który wykorzystuje metodę LASSO (ang. least absolute shrinkage and selection operator) do automatycznego wyboru zmiennych w regresji kwantylowej, a tym samym rozwiązuje problem podatności metody na niskiej jakości predyktory. We współpracy z naukowcami z Carnegie Mellon stworzyliśmy również architekturę NBEATSx umożliwiającą interpretację składowych głębokiej sieci neuronowej, co ma ogromne znaczenie dla praktycznych zastosowań i wpisuje się nurt "eXplainable AI" (XAI).

prof. Rafał Weron, fot. Michał Łepeckiprof. Rafał Weron, fot. Michał Łepecki Drugi kierunek wykorzystuje najnowsze koncepcje uśredniania prognoz tego samego lub innych modeli estymowanych na różnych oknach danych. We współpracy z badaczami z Politechniki w Delft opracowaliśmy zestaw najlepszych praktyk i udostępniliśmy kody w Pythonie (jednym z najpopularniejszych języków programowania) dla dwóch konkurencyjnych benchmarków wykorzystujących uśrednianie, tak aby nowo proponowane w literaturze algorytmy prognostyczne mogły być rygorystycznie oceniane. Ponadto, we współpracy z naukowcami z Uniwersytetu Duisburg-Essen przetestowaliśmy nowe metody uśredniania prognoz probabilistycznych, tj. prognoz całych rozkładów.

Trzeci kierunek dotyczy prognoz trajektorii cen, w przypadku których trudność polega głównie na złożoności narzędzi ekonometrycznych potrzebnych do opracowania modeli prognostycznych i metod do oceny jakości otrzymywanych prognoz (obiektów wielowymiarowych). W ramach projektu zaproponowaliśmy metody, które z pomocą tzw. funkcji copula (wielowymiarowych dystrybuant używanych do opisu zależności między zmiennymi losowymi) pozwalają przekształcić prognozy probabilistyczne w prognozy trajektorii cen energii elektrycznej.

Wreszcie czwarty kierunek dotyczy spojrzenia na błędy prognoz z zupełnie innej perspektywy. Nacisk jest położony nie na same błędy, ale na wpływ błędów  w prognozach na wyniki finansowe. Opracowane w ramach projektu uniwersalne strategie handlowe pozwalają ocenić, to co jest naprawdę ważne dla przedsiębiorstw. Udało się nam pokazać, że strategie oparte na prognozach probabilistycznych prowadzą do znacznie lepszego wyniku finansowego niż te oparte na prognozach punktowych oraz co ciekawe – pozwalają osiągać zyski, które są bardzo zbliżone do strategii "wyroczni", zgodnie z którą zawsze kupuje się po najniższej cenie dnia i sprzedaje po najwyższej.

Więcej informacji na temat projektu znajduje się na stronie Katedry Badań Operacyjnych i Inteligencji Biznesowej na Politechnice Wrocławskiej.

Pełny tytuł finansowanego projektu: Przekraczanie granic w prognozowaniu cen energii elektrycznej (CrossFIT)

prof. dr hab. Rafał Weron

Kierownik - dodatkowe informacje

Jest profesorem nauk ekonomicznych, członkiem Academia Europaea oraz kierownikiem Katedry Badań Operacyjnych i Inteligencji Biznesowej na Politechnice Wrocławskiej. Zaliczany jest do grona światowych ekspertów w zakresie prognozowania na rynku energii.

Wprowadził do literatury oraz praktyki biznesowej metodę Quantile Regression Averaging (QRA), wykorzystaną później przez dwa zwycięskie zespoły w konkursie Global Energy Forecasting Competition 2014, oraz architekturę NBEATSx umożliwiającą interpretację składowych głębokiej sieci neuronowej prognozującej ceny energii, co zostało uznane przez magazyn Forbes w 2023 roku za jeden z pięciu najważniejszych kierunków rozwojowych Deep Tech.

Jego najważniejszym osiągnięciem jest prawdopodobnie „seria” trzech artykułów przeglądowych na temat prognozowania cen energii elektrycznej, która promuje rygorystyczne stosowanie metod, miar błędów oraz testów statystycznych. Za artykuł z 2014 roku otrzymał Emerald Citation of Excellence Award oraz nagrodę International Institute of Forecasters, a wszystkie trzy znajdują się na liście Highly Cited Papers według bazy Web of Science.

prof. Rafał Weron, fot. Michał Łepecki

Już wkrótce nowy konkurs sieci JPND

pon., 27/11/2023 - 10:36
Kod CSS i JS

Sieć JPND wspierająca badania w zakresie chorób neurodegeneracyjnych zapowiada kolejny konkurs na międzynarodowe projekty badawcze, który zostanie ogłoszony w styczniu 2024 r.

Temat konkursu JPND Call 2024 brzmi: Mechanisms and measurement of disease progression in the early phase of neurodegenerative diseases. Celem konkursu jest lepsze zrozumienie mechanizmów powstawania chorób neurodegeneracyjnych jak również zwiększenie możliwości mierzenia parametrów stanowiących o progresji choroby we wczesnych i przedobjawowych jej stadiach. Składane wnioski powinny być oparte o ambitne, innowacyjne oraz multidyscyplinarne badania. Muszą one opierać się na hipotezach i powinny kłaść duży nacisk na nowoczesną, zaawansowaną metodologię.

Wnioski  będą przyjmowane w procedurze dwuetapowej. Konkurs zostanie ogłoszony na początku stycznia 2024 r. Termin składania wniosków wspólnych wstępnych zaplanowano na początek marca 2024 r. O finansowanie będą mogły starać się konsorcja międzynarodowe złożone z co najmniej 3 zespołów badawczych pochodzących z co najmniej 3 krajów biorących udział w konkursie. Kierownik polskiego zespołu musi posiadać co najmniej stopień naukowy doktora.

Dodatkowe informacje na temat konkursu, w tym opis tematu oraz lista krajów zainteresowanych udziałem w konkursie dostępne są na stronie sieci JPND.

Zapowiedź konkursu ma charakter informacyjny. Szczegółowe warunki zostaną określone w treści oficjalnego ogłoszenia o konkursie

Polskie zespoły badawcze wśród laureatów konkursu JPIAMR ACTION Call 2023 (DISTOMOS)

pt., 24/11/2023 - 14:00
Kod CSS i JS

Sieć JPIAMR ogłosiła wyniki 16. konkursu na międzynarodowe projekty badawcze z zakresu oporności na antybiotyki. Wśród nagrodzonych są cztery projekty z udziałem zespołów z Polski, które otrzymają z NCN ponad 4,2 mln zł.

Głównym celem tegorocznego konkursu pod nazwą Development of innovative strategies, tools, technologies, and methods for diagnostics and surveillance of antimicrobial resistance było umożliwienie powstania nowych lub doskonalenie już istniejących strategii, narzędzi, technologii i metod rozważnego i racjonalnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych (AMR). Naukowcy biorący udział w konkursie będą realizować ten cel koncentrując się na wykrywaniu opornych mikroorganizmów, diagnostyce wywołanych przez nie zakażeń, i/lub gromadzeniu, analizie i wykorzystaniu danych dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR) i stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych (AMU).

W konkursie DISTOMOS wnioski mogli składać naukowcy pracujący w polskich jednostkach, którzy planują realizację międzynarodowych projektów badawczych we współpracy z partnerami z 19 krajów na całym świecie. Na zaproszenie do konkursu odpowiedziało 106 międzynarodowych konsorcjów; na liście laureatów znalazło się ostatecznie 17 międzynarodowych projektów, z których 4 realizowane będą z udziałem badaczy z Polski. NCN przeznaczy na ten cel ponad 4,2 mln PLN.

  • AEROBIOMICS-AMROparta na aerobiomie analiza genomowa odporności na fungicydy w celu śledzenia rozwoju i rozprzestrzeniania się odporności na środki przeciwdrobnoustrojowe patogenów roślin i szerzej pojętego środowiska

    Kierownikiem polskiego zespołu jest prof. dr hab. inż. Tomasz Kulik z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Na swoje badania otrzyma ponad 730 tys. PLN.

  • BALTIC-AMRPodejście "Jedno zdrowie" w ujednoliconym monitoringu pozostałości antybiotyków, genów antybiotykooporności i oporności na metale ciężkie w środowisku wodnym Bałtyku i w populacjach dzikiego ptactwa

    Kierownikiem polskiego zespołu jest dr Ewa Kotlarska z Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie. Budżet projektu to ponad 1,2 mln PLN.

  • DDBIOSDroplet Digital PCR i BIOSensory wolne od PCR do diagnozowania SNP związanych z opornością u Pneumocystis jirovecii

    Koordynatorem międzynarodowego konsorcjum i kierownikiem polskiego zespołu jest dr hab. Marta Kicia z Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Projekt otrzyma finansowanie wynoszące niemal 2 mln PLN.

  • MARRESPodejście One Health do monitoringu zdrowotnego w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe ssaków morskich, środowiska morskiego i ludzi w rejonie Morza Północnego i Morza Bałtyckiego

    Kierownikiem polskiego zespołu jest dr Iwona Pawliczka vel Pawlik z Uniwersytetu Gdańskiego. Budżet projektu to ponad 320 tys. PLN.

NCN w sieci JPIAMR

Narodowe Centrum Nauki współpracuje z siecią JPIAMR od 2015 roku, włączając się w organizację konkursów dla naukowców realizujących międzynarodowe projekty badawcze w obszarze antybiotykooporności z zastosowaniem podejścia „One Health”. Dotychczas polscy naukowcy dzięki udziale NCN w sieci mogli ubiegać się o finansowanie w 7 konkursach JPIAMR. Uzyskali w nich finansowanie dla 15 projektów o łącznej wartości ponad 17,3 mln zł.