Europejska Rada ds. Badań Naukowych opublikowała listę laureatów Starting Grants 2022. Badania zrealizuje czworo naukowców pracujących w Polsce. Laureaci kierują także projektami finansowanymi przez NCN.

Laureatami konkursu o Starting Grants w tej edycji zostali: dr hab. Katharina Boguslawski i dr hab. Piotr Wcisło, profesorowie z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, dr inż. Rafał Kucharski z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Adam Kłosin z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN. Granty zrealizują także naukowcy z Polski pracujący za granicą. Ogółem ERC sfinansuje 408 projektów.

Nagroda NCN i StG w jednym roku

Katharina Boguslawski i Piotr Wcisło pracują na tym samym wydziale – Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK. Piotr Wcisło bada najprostsze układy atomowe i molekularne, których strukturę można wyliczyć z podstawowych praw teorii kwantowej, i mierzy ich własności niezwykle dokładnie, wykorzystując najnowocześniejsze techniki laserowe. W październiku tego roku otrzymał Nagrodę NCN, najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla młodych naukowców pracujących w Polsce, m.in. za wykorzystanie ultradokładnej spektroskopii laserowej do testowania teorii kwantowej i poszukiwania nowej fizyki wychodzącej poza model standardowy.

ERC nagrodziła jego projekt, którego głównym celem jest zbadanie struktury cząsteczki wodoru na niespotykanym dotąd poziomie dokładności. Na badania „New experimental methods for trapping cold molecular hydrogen”, które potrwają 5 lat, otrzyma 1,9 miliona euro. Molekuła wodoru jest bardzo atrakcyjna do badania fizyki podstawowej, bo to najprostsza molekuła jaka istnieje w przyrodzie – ma tylko dwa protony i dwa elektrony. Można ją bardzo dokładnie wyliczyć z zasad teorii kwantowej, bardzo trudno ją jednak mierzyć eksperymentalnie, gdyż słabo oddziałuje z polami elektromagnetycznymi. – W środowisku w ogóle się nie dyskutuje o tym, żeby pułapkować molekułę wodoru. A my we wniosku nie dość, że pokazaliśmy, że nie ma fundamentalnych fizycznych ograniczeń, żeby to zrobić, to jeszcze zaproponowaliśmy konkretny schemat, jak to zrobić, wykorzystując m.in. bardzo silne lasery i nadprzewodzące cewki – mówi laureat.

Badacz kierował lub kieruje pięcioma grantami NCN. – Grupa, którą stworzyłem, opiera się w dużej mierze na finansowaniu z NCN. Gdyby nie było takiej instytucji, nie byłbym naukowcem w Polsce – mówi. Jest laureatem licznych nagród i wyróżnień. Był na stażu podoktorskim w amerykańskim Joint Institute for Laboratory Astrophysics i stypendystą Fulbrighta w Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics.

Rewolucyjne modele obliczeniowe

Katharina Boguslawski jest chemiczką kwantową, w swoich badaniach łączy chemię, fizykę, matematykę i informatykę stosowaną. Skupia się na rozwoju nowatorskich metod obliczeniowych pozwalających na modelowanie właściwości cząsteczek chemicznych o dużych rozmiarach, bez konieczności robienia badań eksperymentalnych. ERC przyznała jej grant w wysokości ponad 1,2 mln euro na projekt „Devising Reliable Electronic Structure Schemes through Eclectic Design”. Badaczka chce zrewolucjonizować metody przydatne w tworzeniu nowych materiałów o lepszych właściwościach bez zwiększania kosztów obliczeniowych symulacji. – Planuję przełamać paradygmaty obliczeniowe stosowane w elektronice organicznej, np. do projektowania bardziej wydajnych ogniw fotowoltaicznych – mówi. Część wyników jej badań może mieć zastosowanie w przemyśle. W ramach projektu ma powstać także instrument obliczeniowy black box, z którego będą mogli korzystać użytkownicy chcący modelować materiały przy użyciu chemii kwantowej.

Prof. Boguslawski studia magisterskie i doktoranckie ukończyła na Politechnice Federalnej w Zurichu. Staż podoktorski odbyła na Politechnice Federalnej w Zurichu oraz McMaster University w Kanadzie. Jest laureatką wielu prestiżowych wyróżnień. Na badania, które stały się podstawą grantu ERC poświęciła dziesięć lat. Kieruje grantem SONATA NCN. – Zaproponowałam nowe modele matematyczne do badania pierwiastków ciężkich, np. związków występujących w odpadach radioaktywnych powstających przy produkcji energii jądrowej – wyjaśnia naukowczyni. Dodaje, że kierowanie grantem NCN było „pierwszym krokiem na drodze do ERC”. – To było moje pierwsze doświadczenie jako kierowniczki projektu i osoby odpowiedzialnej za grupę badawczą. Takie doświadczenie jest bardzo ważne dla ERC.

Gry miejskie z AI

Sztuczna inteligencja (AI) coraz więcej rzeczy umie robić lepiej od nas – wygrywa z nami w szachy, w gry strategiczne i gry akcji, niedawno po raz pierwszy wygrała konkurs malarski. Ma przewagi, bo ma dostęp do danych i obliczeń w czasie rzeczywistym, szybciej podejmuje decyzje i podejmuje lepsze decyzje. Zaawansowane algorytmy wykorzystywane są m.in. w edukacji, medycynie i obronności, pomagają w rolnictwie czy projektowaniu budynków. Rafał Kucharski zbada, jaki wpływ będzie miała sztuczna inteligencja na mobilność miejską. Badacz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalista od transportu i uczenia maszynowego, otrzymał StG ERC na projekt: „Playing urban mobility games with intelligent machines. Framework to discover and mitigate human-machine conflicts”.

Ruch miejski, infografika Marcin Wierzchowski

– To jak funkcjonują miasta i że pewne drogi się korkują, a linie tramwajowe czy autobusowe są bardziej obciążone wynika z interakcji między ludźmi i z naszych decyzji, o której godzinie wyjechać, jaki środek transportu i trasę wybrać. Jeśli decyzję zaczną podejmować za nas roboty czy maszyny ze sztuczną inteligencją, to jest ryzyko, że z nami wygrają – mówi naukowiec. Może się okazać, że właściciele samochodów wyposażonych w sztuczną inteligencję mniej czasu stracą w korkach, a ci którzy nie dysponują dostępem do technologii, będą ponosić coraz większe koszty, bo ograniczone zasoby zostaną wykorzystane przez sztuczną inteligencję. – W moim projekcie chcę sprawdzić, czy faktycznie tak będzie, jak będziemy współistnieć z maszynami i jak ewentualnie tym negatywnym scenariuszom przeciwdziałać – dodaje. Na badania Europejska Rada ds. Badań Naukowych przyznała mu 1,49 mln euro. Projekt będzie trwał pięć lat.

Rafał Kucharski zajmował się tematyką transportu studiując i pracując na Politechnice Krakowskiej, Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie, w KIT Karlsruhe, na Uniwersytecie Technicznym w Delft oraz jako pracownik firm technologicznych. Projektował algorytmy predykcji ruchu drogowego wykorzystane m.in. w Pekinie, Dusseldorfie, Abu-Dhabi i Turynie oraz modele transportowe wykorzystywane do strategicznego rozwoju Warszawy i Krakowa. W Delft był zatrudniony jako postdoc w projekcie finansowanym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych. Jest laureatem grantu NCN OPUS, który prowadzi na Wydziale Matematyki i Informatyki UJ, dotyczącego mobilności współdzielonej w czasie pandemii. – Fakt, że prowadzę własny projekt i kieruję czteroosobowym zespołem, był bardzo dobrze oceniony przez recenzentów ERC – mówi naukowiec.

Lepsze poznanie mechanizmów regulujących ekspresję genów

Adam Kłosin jest biologiem komórkowym i genetykiem badającym mechanizmy regulacji genów u eukariontów. Celem jego projektu nagrodzonego StG ERC pt. „The spatial organization of gene regulation in embryonic development” jest zbadanie procesów regulujących organizację przestrzenną ekspresji genów podczas rozwoju embrionalnego i podczas odpowiedzi na stres w zarodkach organizmu modelowego, nicienia Caenorhabditis elegans. Czynniki transkrypcyjne regulujące aktywność genów tworzą lokalne zagęszczenia w jądrze komórkowym podczas rozwoju embrionalnego i w odpowiedzi na stres. Badania z ostatniej dekady sugerują, że tego typu struktury są kondensatami tworzącymi się w wyniku zlokalizowanego rozdziału faz. Projekt zbada właściwości, funkcje i regulację tych kondensatów z użyciem wysokorozdzielczej mikroskopii konfokalnej i opracuje nowe techniki do badania interakcji czynników transkrypcyjnych z materiałem genetycznym zawartym w chromatynie uzyskanej z komórek nicieni. Badania te przyczynią się do lepszego zrozumienia podstawowych mechanizmów regulujących ekspresję genów podczas różnicowania się komórek w normalnym procesie rozwojowym, jak i w sytuacjach stresu środowiskowego (np. podwyższona temperatura).

Kondensaty białkowe tworzone przez czynnik transkrypcyjny HSF-1 w jądrach komórek wczesnego embrionu C. elegans pod wpływem stresu termicznego, fot. A. Kłosin

Adam Kłosin studiował na uczelniach w Perugii i Dreźnie, doktorat uzyskał w Centrum Regulacji Genomowej w Barcelonie, staż podoktorski odbył w Instytucie Biologii Molekularnej i Genetyki im. Maxa Plancka w Dreźnie. Jest laureatem programu Polskie Powroty NAWA 2022, w ramach którego realizuje komponent badawczy finansowany przez NCN pt. „Znaczenie wewnętrznie nieuporządkowanych domen białkowych w różnicowaniu komórek”.

Wsparcie osób i instytucji

Laureaci ERC 2022 podkreślają, że w trakcie starań o grant otrzymali wsparcie od wielu osób i instytucji – m.in. uczelni, na których pracują, Biura Doskonałości PAN czy KPK NCBR. Konsultowali wnioski ze specjalistami w swoich dziedzinach, a po przejściu do drugiego etapu konkursu uczestniczyli m.in. w szkoleniach z prezentacji, mieli wsparcie native speakerów. – Jeśli ktoś sam próbuje przygotować aplikację, to wydaje mi się, że jest na straconej pozycji – mówi Piotr Wcisło.

Od kilku lat budżet NCN jest praktycznie zamrożony. Z powodu inflacji spada realna wartość funduszy grantowych uzyskanych przez beneficjentów NCN, a brak zwiększenia finansowania w przyszłym roku obniży i tak już niski wskaźnik sukcesu.

– Warto skłonić decydentów, aby dodatkowo dofinansowywali przyszłoroczny budżet NCN kwotą 150-200 mln zł. To podniosłoby wskaźnik sukcesu w konkursach do około 25% – pisze prof. Jacek Kuźnicki w najnowszym wydaniu "Forum Akademickiego".

Przewodniczący Rady NCN przedstawia też scenariusze, jakie może przyjąć to gremium, by spróbować zatrzymać spadek wskaźnika sukcesu, mimo braku zwiększonego finansowania. Rada może na przykład ograniczyć liczbę projektów, które można prowadzić jednocześnie, wprowadzić limity finansowania, albo zrezygnować z jednego z konkursów.

Prof. Kuźnicki zaznacza jednocześnie, że finansowanie nauki to najlepsza inwestycja, a tego typu zmiany byłyby niekorzystne dla warunków uprawiania nauki w Polsce. – Wspieranie rozwoju młodego pokolenia naukowców i tworzenie im warunków pracy w naszym kraju zmniejsza drenaż mózgów, a w dłuższej perspektywie może go odwrócić – pisze.

Prof. Kuźnicki zwraca uwagę, że wzrost finansowania NCN bez dodatkowego obciążenia budżetu państwa mógłby się odbyć przez przeniesienie do Centrum 10% budżetu NCBR.

Pełny tekst przewodniczącego Rady NCN dostępny jest na stronie Forum Akademickiego.

W styczniu 2023 r. międzynarodowa sieć JPIAMR (Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance) otworzy nabór wniosków w konkursie na projekty realizowane we współpracy wielostronnej w ramach programu ERA-NET JPIAMR-ACTION.

W konkursie pt.: Development of innovative strategies, tools, technologies, and methods for diagnostics and surveillance of antimicrobial resistance weźmie udział 21 agencji finansujących badania z 18 krajów. Całkowity szacowany budżet konkursu wynosi około 18,8 mln euro. Na sfinansowanie udziału polskich zespołów badawczych Rada NCN przeznaczyła równowartość 1 miliona euro.

Celem programu ERA-NET JPIAMR-ACTION jest stworzenie i wzmocnienie współpracy pomiędzy partnerami badawczymi pochodzącymi z różnych krajów i różnych dziedzin wiedzy w celu promowania badań nad opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Zapowiadany konkurs będzie koncentrować się na obszarach priorytetowych: diagnostyki i nadzoru. Będą w nim finansowane projekty badawcze, w których badacze opracują nowe lub ulepszą istniejące strategie, narzędzia, technologie i metody wspierania rozważnego i racjonalnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych. Projekty mogą dotyczyć diagnostyki zakażeń spowodowanych przez oporne mikroorganizmy, wykrywania opornych mikroorganizmów lub gromadzenia, analizy i wykorzystania danych dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR) i stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych (AMU). W konkursie przez środki przeciwdrobnoustrojowe rozumie się antybiotyki, środki przeciwgrzybicze i środki odkażające (biobójcze).

Poza zakresem tematycznym konkursu pozostają podtematy:

• projekty dotyczące środków przeciwwirusowych i przeciwpasożytniczych,
• projekty mające na celu wyłącznie rozszerzenie istniejących sieci nadzoru (np. GLASS, krajowe programy nadzoru).

Konkurs będzie realizowany w trybie dwuetapowym według harmonogramu:

• 10 stycznia 2023 r. – ogłoszenie konkursu i publikacja Partner Search Tool,
• 24 stycznia 2023 r. – webinarium dla wnioskodawców,
• 7 marca 2023 r. – termin składania wniosków wstępnych (pre-proposals),
• 4 lipca 2023 r. – termin naboru wniosków pełnych (full proposals),
• 11 lipca 2023 r. termin naboru wniosków krajowych NCN (w systemie OSF).

Dodatkowe informacje na temat konkursu dostępne są na stronie https://www.jpiamr.eu/calls/diagnostics-surveillance-call-2023/

Pytania można kierować do sekretariatu konkursu pod adresem JPI.AMR@ncn.gov.pl

Zwracamy uwagę, że informacje podane w zapowiedzi konkursu nie są wiążące, a ostateczna dokumentacja konkursowa zostanie opublikowana w dniu otwarcia naboru 10 stycznia 2023 r.

Dr Marta Kołczyńska z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk zrealizuje w programie Weave-UNISONO projekt dotyczący partycypacji politycznej w dobie polaryzacji. Na badania otrzyma ponad 1,1 mln zł.

W programie Weave-UNISONO finansowanie otrzymują dwustronne lub trójstronne projekty badawcze realizowane wspólnie przez zespoły z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga, Belgii–Flandrii i Polski.

Dr Kołczyńska zrealizuje swój projekt we współpracy z zespołami z Austrii (Universität Salzburg) i Słowenii (Univerza v Mariboru). W czasie jego realizacji badacze będą starali się odpowiedzieć na pytania o to, kto jest motywowany do udziału w polityce przez coraz bardziej spolaryzowany klimat polityczny oraz czy możliwe są pozytywne konsekwencje wzrostu polaryzacji politycznej dla demokracji. Naukowcy planują zebrać dane w trzech krajach partnerskich, Austrii, Polsce i Słowenii przeprowadzając dwa rodzaje badań ankietowych: w populacji ogólnej oraz wśród uczestników demonstracji publicznych. Dopełnieniem projektu będzie wykorzystanie istniejących danych sondażowych do analizy różnic międzykrajowych oraz zmian w czasie.

Pełne listy rankingowe

Prostsze procedury

Konkurs Weave-UNISONO ma na celu uproszczenie procedur składania i wyboru projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich. Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej – Lead Agency Procedure (LAP). Zgodnie z LAP tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku. Projekt dr Kołczyńskiej został oceniony przez austriacką agencję Fonds zur Förderung der wissenschaftlichen Forschung (FWF), która w tym przypadku pełniła rolę agencji wiodącej.

Partnerskie zespoły badawcze występują równolegle w ramach programu Weave o środki finansowe na realizację wspólnego projektu badawczego do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie Weave. Wspólny projekt musi zawierać spójne programy badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

W elektronicznym wydaniu „Forum Akademickiego” ukazał się wywiad z prof. Teresą Zielińską z Rady NCN. Rozmowa dotyczy kwestii wyrównywania szans badaczek i badaczy.

– Ani badacze, ani badaczki nie chcą wprowadzania parytetów czy faworyzowania ze względu na płeć. Są natomiast za równymi szansami dla wszystkich. (…) Między innymi to sprawiło, że podjęliśmy pewne kroki w celu zmiany formuły Nagrody NCN. Dążymy do tego, aby uwzględnić uwarunkowania rozwoju karier, choćby biologiczne, bez wprowadzania przy tym bezwarunkowych preferencji związanych z płcią – mówi prof. Teresa Zielińska, członkini Rady NCN w wywiadzie dla Forum Akademickiego.

Rozmowa, którą przeprowadził Mariusz Karwowski, ukazała się 14 listopada w elektronicznym wydaniu czasopisma. Na pytanie, czy wyobraża sobie, że Nagrodę NCN w jednym roku otrzymują trzy laureatki, przewodnicząca Komisji analiz aktywności naukowej Rady NCN odpowiada: – Musiałoby wpłynąć więcej wniosków i więcej tych dotyczących kobiet. Na razie nominacji badaczek jest niewiele. (…) W całej nauce są one niedoreprezentowane, a im wyższy stopień kariery, tym jest ich mniej. W oczywisty sposób ta rzeczywistość przekłada się później na stereotypowe postrzeganie – skoro naukę uprawiają w większości mężczyźni, to oczywistym jest, że do nich częściej trafiają splendory.

Rozmowa w „FA” dotyczy także m.in. raportu na temat funkcjonowania kobiet i mężczyzn w nauce opublikowanego przez NCN w lutym tego roku oraz działań wspierających wyrównywanie szans badaczek i badaczy, prowadzonych przez nasze Centrum.

Pełny wywiad w Forum Akademickim

Zachęcamy do lektury.

Rada NCN działając na podstawie art. 4 ust.1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki ogłasza nabór kandydatów na stanowisko Dyrektora Narodowego Centrum Nauki.

• OGŁOSZENIE
• Dokumenty rekrutacyjne

Zgłoszenia należy składać do 31 grudnia 2022 r.