W dzisiejszych dyskusjach na temat ochrony przyrody i sposobów traktowania szczególnie cennych przyrodniczo lasów w całej Europie pojawia się pojęcie lasu pierwotnego. Jego różne interpretacje są często używane dla usprawiedliwienia intensywnej eksploatacji lasów nie pasujących do miary dziewiczych, naturalnych czy pierwotnych. Współczesna koncepcja lasu pierwotnego jest jednak wynikiem trwającej kilkaset lat ewolucji, w której niebagatelną rolę odegrało zarówno zainteresowanie europejskich kręgów naukowo-kulturalnych Puszczą Białowieską i pierwotnym zwierzęciem - żubrem - w XVIII wieku. fot. Michał Łepecki, dr hab. Tomasz Samojlik

Międzynarodowa współpraca w ramach projektu (kierownicy projektu w Polsce i Litwie, wykonawcy rezydujący we Francji i Rosji) miała na celu odtworzenie ewolucji koncepcji lasu pierwotnego oraz prześledzenie percepcji Puszczy Białowieskiej i żubra w europejskiej kulturze i nauce XVIII i XIX wieku. Kwerendy archiwalne, muzealne i literaturowe prowadzone w Polsce i za granicą pozwoliły na wykorzystanie różnych źródeł informacji (dokumentów archiwalnych, prac naukowych i popularnonaukowych, prasy łowieckiej, eksponatów muzealnych, publikacji, dzieł sztuki).

Idea lasu pierwotnego czy dziewiczego narodziła się w rozpoczętej w XVIII wieku francuskiej dyskusji związanej z obserwowanym zniszczeniem lasów. W początkach XIX wieku do koncepcji lasu dziewiczego zaczął się odwoływać niemiecki romantyzm szukający w nich korzeni niemieckiej wyjątkowości. Pojęcia takie jak „las pierwotny”, „las dziewiczy”, i „las naturalny” nie miały jednoznacznej definicji ani tym bardziej realnego desygnatu. Desygnat ten uzyskały dopiero po „ponownym odkryciu” lasów litewskich, a zwłaszcza Puszczy Białowieskiej w końcu XVIII wieku. Opisy Puszczy Białowieskiej, zarówno naukowe jak i skierowane do szerokiego grona odbiorców, wprost lub pośrednio nazywały ją „pierwotną” – przy czym zazwyczaj nie oznaczało to uznawania jej za nietkniętą przez człowieka. Percepcja Puszczy Białowieskiej zmieniała się w czasie, przechodząc od powtarzania ludowych wierzeń, poprzez pobieżne obserwacje podróżników przejeżdżających przez „litewskie lasy” (określenie będące synonimem dzikich, przepastnych i przede wszystkim niepoddanych gospodarce człowieka lasów), aż do badań naukowych w ścisłym tego słowa znaczeniu rozpoczętych na przełomie XVIII i XIX wieku. fot. Michał Łepecki, dr hab. Tomasz Samojlik

Wydatną rolę w budowaniu statusu Puszczy Białowieskiej odegrała obecność w niej ostatniej nizinnej populacji żubra. Poznanie i uznanie wyjątkowości tego gatunku również było złożonym procesem, prześledzonym w ramach projektu na bazie przedstawień graficznych od XVI do końca XIX wieku. Wzrastająca liczba ilustracji ukazujących żubra wchodzących do obiegu, jak i rosnąca wiedza naukowa na jego temat (w tym szeroka dystrybucja żubrzych eksponatów w europejskich muzeach) przyczyniły się do sukcesu w akcji ratowania tego ikonicznego gatunku po jego wyginięciu w 1919 roku.

Dyskusje na temat pierwotnego lasu i żubra walnie przyczyniły się także do poznania i upowszechnienia wiedzy na temat przyrody i kultury Litwy i Polski na zachodzie Europy. Nie ograniczały się ona do prac naukowych, ale przenikały do szeroko pojętej kultury - literatury, poezji, teatru, malarstwa, a później również do fotografii i filmu. Dzięki temu tematyka ta odegrała ważną rolę w popularyzacji wiedzy przyrodniczej wśród szerokiej publiczności całej Europy.

dr hab. Michał Łuszczuk, prof. UMCS, fot. Michał Łepecki, W naszym projekcie dążymy do ustalenia, w jaki sposób można wzmocnić transnarodową współpracę między miastami z regionów peryferyjnych oraz jak rozwijać mechanizmy lokalnej partycypacji w tych miastach, tak, aby lepiej harmonizować polityki i praktyki zrównoważonego rozwoju w takich miejscach. Osiągamy ten cel poprzez analizę porównawczą procesów decyzyjnych w zakresie praktyk zrównoważonego rozwoju w siedmiu miastach położonych w tzw. Europejskiej Arktyce: Rovaniemi i Kolari w Finlandii, Tromsø w Norwegii, Kiruna i Luleå w Szwecji, Akureyri na Islandii oraz Nuuk na Grenlandii (Dania). Badamy także ich aktywność na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta w wymiarze transnarodowym.

Projekt opiera się na założeniu, że rozwój miast w regionach peryferyjnych kształtowany jest - w różnym stopniu - zarówno przez politykę lokalną, regionalną, krajową, jak też rozwiązania międzynarodowe, takie jak Agenda 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju czy Porozumienie Paryskie w ramach Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Opierając się na koncepcji interaktywnego zarządzania, weryfikujemy hipotezę, że rozwój miast w Arktyce będzie bardziej zrównoważony, jeżeli jednocześnie stanowiska lokalnych interesariuszy znajdą odzwierciedlenie w procesach decyzyjnych, a polityki zostaną ujednolicone na poziomie krajowym i regionalnym. Z kolei w świetle podejścia wielostronnego zarządzania sprawdzamy, w jakim zakresie współpraca transnarodowa stanowi efektywne narzędzie wspierające zrównoważony rozwój badanych miast. dr hab. Michał Łuszczuk, prof. UMCS, fot. Michał Łepecki

Nasze badania wykraczają poza istniejącą wiedzę, ponieważ koncentrują się w szczególności na przeszkodach i możliwościach rozwoju lokalnej partycypacji oraz zwiększonej współpracy transnarodowej w regionach peryferyjnych, które bardzo często są pomijane w głównym nurcie badań. Nasze badania wyjaśnią, dlaczego podejścia władz oraz mieszkańców miast różnią się oraz wskażą, jak zrównoważony rozwój miast może być skuteczniej kierowany w powiązaniu z potrzebami i polityką lokalną oraz globalnymi trendami. Skład naszego interdyscyplinarnego zespołu to: Katarzyna Radzik-Maruszak oraz Michał Łuszczuk z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Dorothea Wehrmann i Jacqueline Götze z German Insitutute of Development and Sustainabilty (IDOS) w Bonn oraz Arne Riedel z Ecologic Institute w Berlinie.

Pomimo, iż projekt od samego początku napotyka na liczne wyzwania uniemożliwiające badania terenowe (pandemia COVID), a ostatnio z powodu trudnej atmosfery międzynarodowej także wywiady online, to prace generalnie postępują sprawnie oraz - co nie mniej ważne - w świetnej atmosferze. Znaczna część danych w projekcie będzie pochodzić z wywiadów z lokalnymi interesariuszami, czyli mieszkańcami, przedsiębiorcami, przedstawicielami organizacji społeczeństwa obywatelskiego, członkami organów lokalnych oraz przedstawicielami administracji) w siedmiu miastach arktycznej Europy.

Nasz projekt jest wspierany nie tylko przez macierzyste instytucje, ale także przez europejskich i amerykańskich badaczy z którymi często konsultujemy nasze dane i analizy. W maju 2022 roku udało się nam zorganizować w Bonn seminarium naukowe, na którym dyskutowaliśmy wstępne wyniki naszych wirtualnych badań terenowych. Cały czas bierzemy aktywny udział w konferencjach międzynarodowych (głównie tych online), a także w miarę pojawiania się nowych danych publikujemy kolejne artykuły. Efektem końcowym projektu będzie monografia, na której wydanie podpisaliśmy kontrakt z Routledge. Na tym jednak nie chcemy poprzestać i już planujemy kolejne projekty.

Kryzys klimatyczny jest dziś jednym z głównych globalnych zagrożeń. Jednak dla wielu osób zmiana klimatu jest często abstrakcyjna, ponieważ nie można jej łatwo powąchać, dotknąć ani zobaczyć. EmCliC łączy nauki przyrodnicze i społeczne, aby badać jak zmiana klimatu wpływa na życie ludzi tu i teraz. Analizujemy to jak zjawiska fizyczne, pogodowe i klimatyczne łączą się z lokalną wiedzą i doświadczeniami ludzi, aby zbadać, jak ucieleśniamy zmianę klimatu.

Zmiana klimatu oznacza cieplejsze, dłuższe i częstsze fale upałów, także w Europie. Upał nasila się w miastach, a wraz z postępującą urbanizacją stres cieplny poważnie wpływa na zdrowie i samopoczucie ludzi. Jednak nie wszyscy mieszkańcy miast doświadczają upałów w ten sam sposób, niektóre grupy ludności – na przykład osoby starsze powyżej 65 roku życia – są bardziej narażone niż inne. EmCliC łączy metody i podejścia takich dyscyplin, jak antropologia społeczna, socjologia, fizyka, meteorologia, klimatologia i epidemiologia w celu zbadania wielu wymiarów przegrzewania się miast. Skupiamy się na starszych osobach mieszkających w dwóch europejskich miastach, Warszawie i Madrycie. Wybraliśmy dwie lokalizacje, które ze względu na zróżnicowany klimat historycznie i kulturowo bardzo różnie doświadczały i adaptowały się do gorących temperatur. fot. Zofia Bieńkowska

Aby zrozumieć doświadczenia starszych osób związane z miejskim upałem i ich indywidualne strategie adaptacyjne, przeprowadziliśmy szeroko zakrojone badania jakościowe. Ich częścią były badania fokusowe w Warszawie z ponad 80 uczestnikami. Latem 2021 i 2022 przeprowadziliśmy badania etnograficzne z osobami starszymi mieszkającymi w Warszawie i Madrycie, które obejmowały obserwację uczestniczącą, wywiady pogłębione, wypełnianie dzienniczków, rysowanie map otoczenia i ciała oraz robienie zdjęć. W Madrycie narracje uczestników i ich ucieleśnione doświadczenia upałów zostały uchwycone w etno-fikcyjnym filmie „Fala”. Ponadto zarówno w Warszawie, jak i w Madrycie przeprowadziliśmy warsztaty partycypacyjne skupione na ucieleśnianiu upału. Przeanalizowaliśmy również politykę publiczną, aby zobaczyć, jak instytucje publiczne podchodzą do tematu miejskiego upału.

Badania etnograficzne połączyliśmy z wykorzystaniem czujników, które mierzyły temperaturę i wilgotność otoczenia, i były noszone przez uczestników przez cały czas. Zainstalowaliśmy również czujnik statyczny w domach uczestników, zbierający dane o temperaturze w pomieszczeniu. Celem połączenia badań etnograficznych z badaniem z czujnikami jest zrozumienie indywidualnych doświadczeń komfortu cieplnego i strategii adaptacyjnych do upału, oraz zestawienie ich z temperaturą mierzoną przez czujniki i oficjalną informacją meteorologiczną.

dr Zofia Boni, fot. Michał Łepecki

Latem 2022 przeprowadziliśmy badanie ankietowe z około 1000 starszych osób w Warszawie i w Madrycie. Podczas bezpośrednich wywiadów pytaliśmy o zdrowie i codzienne czynności, sytuację społeczno-ekonomiczną, relacje społeczne oraz o to, jak się one zmieniają podczas upałów. Wywiady były połączone z odczytami temperatury na zewnątrz i wewnątrz domów respondentów.

Ponadto opracowaliśmy model łączący projekcje klimatyczne w wysokiej rozdzielczości z danymi dotyczącymi zdrowia i danymi demograficznymi w celu zmapowania klastrów wrażliwych grup w mieście. Ten model ma na celu zwiększenie wiedzy wśród lokalnych decydentów na temat szczególnie wrażliwych obszarów umożliwiając wprowadzanie ukierunkowanych działań adaptacyjnych.

EmCliC postrzega zmiany klimatyczne i miejski upał jako zjawiska zarówno fizyczne, jak i społeczne. Łączymy nauki przyrodnicze i społeczne, aby lepiej zrozumieć, w jaki sposób upał wpływa na życie ludzi, jak możemy się do niego przystosować i jak już ucieleśniamy zmiany klimatyczne.

Zespół EmCliC

Nasz zespół: Zosia Bieńkowska, Zofia Boni, Nuria Castell, Franciszek Chwałczyk, Amirhossein Hassani, Barbara Jancewicz, Iulia Marginean, Małgorzata Wrotek, Paloma Yáñez Serrano.

Aby uzyskać więcej informacji, zapraszamy na naszą stronę internetową www.emclic.com i na Twittera @EmCliC.

W wyniku badań prowadzonych zarówno metodami jakościowymi (studia przypadków), jak i ilościowymi (ankieta) określono czynniki organizacyjne oraz środowiskowe, które umożliwiają strategiczne oddziaływanie na asymetrię siły pomiędzy stronami relacji business-to-business. Badania prowadzono z perspektywy małych i średnich przedsiębiorstw współpracujących z dużymi podmiotami w płaszczyźnie międzynarodowej. Badaniami objęto różne sektory o znacznym poziomie umiędzynarodowienia, w tym sektor usług transportowych B2B, producentów mebli oraz dostawców produktów materialnych dla krajowych i międzynarodowych korporacji. Międzynarodowy kryzys pandemiczny, który rozpoczął się w trakcie realizacji projektu stworzył dodatkowy kontekst dla podejmowanych studiów koncepcyjnych i empirycznych. fot. Michał Łepecki, prof. dr hab. Maciej Mitręga

fot. Michał Łepecki, prof. dr hab. Maciej Mitręga Z przeprowadzonych badań wynika, że małe i średnie przedsiębiorstwa mogą skutecznie polepszać swoje wyniki ekonomiczne w relacjach z większymi odbiorcami strategicznymi za pośrednictwem specyficznych zdolności rozwijanych w rożnych obszarach zarządzania. Z jednej strony firmy te, wchodząc w asymetryczne relacje z dużymi odbiorcami zagranicznymi powinny adaptować się do wymagań tych klientów, ponieważ w ten sposób z reguły uczą się: wzmacniają swoje zasoby i kompetencje w zakresie menedżerskim oraz technologii produkcji. Z drugiej strony przedsiębiorstwa takie powinny starać się wzmacniać swoją niezależną pozycję w międzynarodowych łańcuchach dostaw, a to wymaga zdolności do stopniowego dywersyfikowania portfolio odbiorców, co zachodzi przez aktywne poszukiwania nowych kooperantów, jak i krytyczną ocenę istniejących relacji. Z badań wynika jednak, że możliwości takie postępowania są ograniczone w trakcie kryzysu rynkowego, zwłaszcza w przypadku firm usługowych, które nie zbudowały jeszcze znanych marek. Jednak nawet wówczas możliwe jest pewne poprawienie swoje pozycji ekonomicznej w relacjach z dużymi graczami poprzez stosowanie umiejętności negocjacyjnych. Przeprowadzone badania sugerują, że małe i średnie firmy powinny rozwijać różne typy zdolności na różnych etapach swojego funkcjonowania na rynkach zagranicznych. W początkowych etapach występuje przede wszystkim konieczność zaspokojenia wymagań odbiorców strategicznych, jednak z czasem uzasadnione stają się inwestowanie we własną markę i zasoby technologiczne, które mają szansę stopniowo polepszyć pozycję firm w międzynarodowych łańcuchach dostaw.

Jednym z ważnych zagadnień współczesnej fizyki jest zrozumienie oddziaływań silnych. To najsilniejsze znane nam oddziaływania, którego cząstkami elementarnymi są kwarki i gluony. W otaczającym nas świecie kwarki i gluony uwiezione są we wnętrzach protonów i neutronów – składników jader atomowych.Powszechnie uważa się, że materia o bardzo dużej gęstości, dużo większej niż ta w jądrach atomowych, może istnieć w stanie w którym kwarki i gluony poruszają się swobodnie – w stanie plazmy kwarkowo-gluonowej. Czy plazma istnieje w naturze? Jak wygląda przejście fazowe między stanem silnie oddziałującej materii o niskiej gęstości, w którym kwarki i gluony są uwięzione, a stanem plazmy kwarkowo-gluonowej? Czy własności silnie oddziałującej materii mogą być badane w laboratorium? fot. Michał Łepecki, prof. dr hab. Marek Gaździcki

Celem projektu jest poszukiwanie odpowiedzi na powyższe pytania poprzez badanie wysokoenergetycznych zderzeń jąder atomowych w ramach międzynarodowego zespołu badawczego NA61/SHINE. Zespół ten prowadzi pomiary używając detektora NA61/SHINE przy akceleratorze Super Proton Synchrotron (SPS) w laboratorium Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) w Genewie. Badania zostały zainicjowane i są prowadzone przez prof. dr hab. Marka Gaździckiego.

prof. dr hab. Marek Gaździcki przy pracy Projekt składa się z dwóch części:

1. Struktury krytyczne i protony. W części tej prowadzona jest analiza produkcji protonów w zderzeniach jądrowych przy wysokich energiach. Analizowane są unikalne w skali światowej dane zarejestrowane przez NA61/SHINE przy różnych energiach zderzenia i dla różnych liczb masowych zderzających się jąder.

2. Struktury krytyczne i powab. Ta część projektu jest poświęcona modernizacji detektora eksperymentu NA61/SHINE. W jej ramach opracowano i skonstruowano nowy system zbierania danych. Rejestruje on zderzenia z wielokrotnie większą szybkością niż jego poprzednik. Tak duża szybkość jest niezbędna do pomiarów rzadko produkowanych cząstek zawierających ciężkie kwarki powabne.

Część pierwsza projektu może bezpośrednio prowadzić do odkrycia własności przejścia od materii uwiezionych kwarkow i gluonow do plazmy kwarkowo-gluonowej. Część druga otwiera drogę do przyszłych odkryć w oparciu o systematyczne dane dotyczące produkcji kwarków powabnych w zderzeniach ciężkich jąder. Pionierskie pomiary uzyskane przez NA61/SHINE będą kontynuowane w nowo powstających laboratoriach, FAIR w Niemczech i J-PARC-HI w Japonii.