Komponent badawczy prowadzony przez prof. dr hab. Ronalda Borra z Holandii został zakwalifikowany do finansowania przez NCN we współpracy z Narodową Agencją Wymiany Akademickiej w programie „Profesura NAWA”. Projekt dotyczący wizualizacji i oceny ilościowej perfuzji mikronaczyniowej w radiologii i chirurgii za pomocą sztucznej inteligencji będzie realizowany na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym.
To ostatni komponent, który otrzyma finansowanie z programu. Wcześniej środki z NCN na badania podstawowe otrzymali prof. Tomasz Taylor ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz prof. prof. Brendan Kennedy z Australii.
Druga edycja Profesury NAWA skierowana była do uczelni i jednostek naukowych, prowadzących badania z obszaru nauk przyrodniczych, inżynieryjnych i technicznych, medycznych i o zdrowiu oraz rolniczych.
W ramach programu trzej wybitni naukowcy z zagranicy zrealizują na polskich uczelniach badania odpowiadające na współczesne wyzwania cywilizacyjne. Istotnym elementem ich pracy będzie realizacja komponentu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Wizytujący naukowcy założą grupy projektowe i będą aktywnie wnioskować o krajowe i zagraniczne granty.
11 października nasza agencja przyznała Nagrodę NCN 2023 W kolejnym odcinku podcastu NCN rozmawiamy o tym najbardziej prestiżowym wyróżnieniu dla młodych naukowców pracujących w Polsce i o badaniach tegorocznych laureatów.
Laureaci Nagrody NCN 2023: Katharina Boguslawski, Łukasz Opaliński, Karolina Ćwiek-Rogalska, fot. Michał Łepecki
Laureatami 11. edycji Nagrody NCN zostali prof. Katharina Boguslawski, prof. Łukasz Opaliński i dr Karolina Ćwiek-Rogalska. Prof. Boguslawski jest chemiczką kwantową, pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, jest członkinią Akademii Młodych Uczonych PAN. Prof. Łukasz Opaliński to biolog molekularny z Uniwersytetu Wrocławskiego. Dr Karolina Ćwiek-Rogalska jest kulturoznawczynią, bohemistką i etnolożką. Pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.
Gościniami 8. odcinka podcastu NCN są dr Karolina Ćwiek-Rogalska i prof. Joanna Golińska-Pilarek, członkini Rady NCN i kapituły wybierającej kandydatki i kandydatów do Nagrody.
Badaczka z Polskiej Akademii zajmuje się studiami nad pamięcią i studiami nad rzeczami oraz kulturą „Ziem Odzyskanych”. Przygląda się temu, jak proces ponownego zasiedlania terenów dawniej zamieszkiwanych przez społeczności niemieckie i niemieckojęzyczne wyglądał w powojennej Polsce i Czechosłowacji. Jak mówi, jej badania są o „splątaniu czasu”, czyli o tym, w jaki sposób przeszłość oddziałuje na teraźniejszość i przyszłość.
Joanna Golińska-Pilarek, Karolina Ćwiek-Rogalska, Anna Korzekwa-Józefowicz
W rozmowie prowadzonej przez Annę Korzekwę-Józefowicz mówi o swoich badaniach.
Prof. Joanna Golińska-Pilarek opowiada o zasadach, jakimi kieruje się kapituła wybierająca laureatki i laureatów oraz o zmianach w regulaminie przyznawania Nagrody, służących realizacji polityki równościowej w środowisku naukowym, które wejdą w życie w przyszłym roku.
Trzy międzynarodowe projekty badawcze z udziałem naukowców z Polski zostały wyłonione w konkursie sieci CHIST-ERA Call 2022. Krajowe zespoły otrzymają ponad 4 miliony złotych na badania w obszarze technologii komunikacyjnych i informacyjnych.
Sieć CHIST-ERA wyłoniła w konkursie łącznie dwanaście projektów międzynarodowych, w których biorą udział zespoły z 22 krajów. Osiem zwycięskich projektów będzie realizowanych w obszarze „Bezpieczeństwo i prywatność w systemach zdecentralizowanych i rozproszonych (Security and Privacy in Decentralised and Distributed Systems, SPiDDS)”, zaś cztery – w obszarze „Systemy komunikacji oparte na uczeniu maszynowym, w kierunku bezprzewodowej sztucznej inteligencji (Machine Learning-based Communication Systems, towards Wireless AI, WAI). Polskie zespoły będą brać udział w realizacji trzech z nich: w jednym przypadku w charakterze lidera konsorcjum międzynarodowego, w dwóch przypadkach w charakterze członków konsorcjum.
Polski zespół pod kierunkiem dr hab. Marcina Pawłowskiego z Międzynarodowego Centrum Teorii Technologii Kwantowych Uniwersytetu Gdańskiego będzie koordynować realizację projektu pn. „Nowoczesna Kryptografia Niezależna od Urządzeń” (MoDIC, Modern Device Independent Cryptography). Jego celem jest poprawa podstaw teoretycznych, na których opiera się niezależna od urządzeń kryptografia kwantowa, do poziomu, który umożliwi jej zastosowanie w praktyce. Naukowcy planują m.in. przeprowadzenie nowych testów nieklasyczności, usprawnienie dowodów bezpieczeństwa oraz wynalezienie nowych konfiguracji eksperymentalnych. Badania będą realizowane we współpracy z partnerami ze Szwajcarii, Francji i Węgier. Polski zespół otrzyma finansowanie od NCN w wysokości ponad 2,3 mln zł.
Prof. Hanna Bogucka z Wydziału Informatyki i Telekomunikacji Politechniki Poznańskiej wraz z zespołem weźmie udział w realizacji projektu „Sztuczna inteligencja oparta na fizyce radia dla zapewnienia skalowalności i wydajności sieci bezprzewodowych”. Projekt PASSIONATE (Physics-based wireless AI providing scalability and efficiency) jest koordynowany przez zespół z Hiszpanii, realizowany we współpracy z partnerami z Finlandii, Francji, Luksemburga i Polski. Naukowcy zajmą się wykorzystaniem uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji podczas projektowania architektury sieci bezprzewodowych: będą pracować nad integracją rozwiązań opartych na oprogramowaniu (algorytmy i symulacje) oraz eksperymentach sprzętowych (za pomocą urządzeń radia programowalnego). Budżet polskiej części projektu to prawie 787 tys. zł.
Trzecim polskim laureatem konkursu CHIST-ERA Call 2022 został dr hab. inż. Szymon Szott, który wraz z zespołem zrealizuje badania w ramach projektu „MLDR: Interfejs radiowy oparty na uczeniu maszynowym (MLDR: A Machine Learning-Driven Radio Interface) na Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Naukowcy także będą zajmować się wykorzystaniem technik sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego (AI/ML) do zwiększenia wydajności sieci bezprzewodowych nowej generacji. Ich celem jest zbudowanie nowego interfejsu radia sterowanego przez AI/ML (MLDR), wolnego od ograniczeń dotychczasowych technik bezprzewodowych. Badania zrealizuje konsorcjum kierowane przez zespół z Hiszpanii, w którego skład, oprócz zespołu polskiego, wchodzą również partnerzy z Finlandii, Francji. Polski zespół otrzymał finansowanie w wysokości ponad 871 tys. zł.
Konkurs CHIST-ERA Call 2022 był otwarty na projekty badawcze realizowane przez konsorcja międzynarodowe złożone z co najmniej trzech zespołów pochodzących z co najmniej trzech różnych krajów biorących udział w konkursie. Kierownik polskiego zespołu składającego wniosek w konkursie musiał posiadać co najmniej stopień naukowy doktora. Wnioski wspólne oceniały dwa międzynarodowe zespoły ekspertów, powołane oddzielnie dla dwóch obszarów tematycznych konkursu: Security and Privacy in Decentralised and Distributed Systems (SPiDDS) oraz Machine Learning-based Communication Systems, towards Wireless AI (WAI).
NCN wprowadza tymczasowo do 31.12.2025 r. złagodzenie zapisów dotyczących "Polityki Narodowego Centrum Nauki dot. otwartego dostępu do publikacji”. Zmiany stanowią odpowiedź na potrzeby zgłaszane przez środowisko naukowe oraz reformy polityki wydawców.
Narodowe Centrum Nauki mocno wspiera działania dotyczące rozwoju otwartej nauki, w tym działania dotyczące otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych. Otwarta nauka stanowi bowiem istotny kierunek w rozwoju nauki w zgodności z najwyższymi standardami rzetelności badawczej, co potwierdzają dynamiczne działania w przestrzeni międzynarodowej. Zasady otwartej nauki zostały wdrożone przez wiele instytucji kształtujących politykę naukową i finansujących badania naukowe na świecie, m.in. przez Komisję Europejską, Science Europe.
Centrum analizuje informacje spływające ze środowiska naukowego, a także monitoruje treści raportów rocznych i końcowych oraz polityki wydawców. Jednocześnie NCN, wspierając standardy doskonałości naukowej, działa na rzecz zapewnienia, by prace stanowiące rezultaty projektów były publikowane w wydawnictwach o zasięgu międzynarodowym oraz stosujących wysokiej jakości proces oceny merytorycznej.
Dodatkowo agencja zapewnia, że będzie nadal obserwować i monitorować rozwój praktyk związanych z otwartym dostępem do publikacji.
Narodowe Centrum Nauki zaprasza do udziału w EOSC Festival – the National Tripartite Event Poland. Jednym z kluczowych zagadnień, które zostaną poruszone w czasie tegorocznego festiwalu jest stanowisko tzw. Widening Countries wobec przyszłości Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (ang. European Open Science Cloud – EOSC).
Wydarzenie odbędzie się w siedzibie NCN w Krakowie, od 6 do 7 listopada 2023 r. Pierwszy dzień będzie również transmitowany online.
Festiwal EOSC związany jest z udziałem Narodowego Centrum Nauki w inicjatywie European Open Science Cloud (EOSC), w tym w roli krajowego przedstawiciela w Stowarzyszeniu EOSC, i ma na celu:
prezentację Europejskiej Chmury Otwartej Nauki;
wzmocnienie współpracy i dialogu pomiędzy kluczowymi interesariuszami Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (EOSC) w kraju i regionie;
rozwinięcie dyskusji nad strategicznymi kierunkami rozwoju EOSC;
zwiększenie widoczności EOSC w Polsce, między innymi poprzez informowanie krajowego środowiska naukowego o wdrażaniu EOSC w Polsce.
Uroczyste otwarcie wydarzenia odbędzie się 6 listopada 2023 r. o godzinie 11:00 w siedzibie Narodowego Centrum Nauki przy ul. Twardowskiego 16 w Krakowie.
Skrócony program
Poniedziałek, 6 listopada, godz. 11:00-18:00
Przywitanie i wprowadzenie do pierwszego dnia Festiwalu
Polityki otwartej nauki w Polsce i trójstronne zarządzanie EOSC // Polish Open Science Policy and the EOSC Tripartite Governance
EOSC w Polsce // EOSC Landscape in Poland
EOSC i polityki otwartej nauki w Polsce: priorytety i wdrażanie // EOSC and Open Science Policies: priorities and implementation
Przyszłość EOSC // The future of EOSC
Transmisja online
Transmisja online cz. 2
Wtorek, 7 listopada, godz.10:00-15:00
Przywitanie i wprowadzenie do drugiego dnia Festiwalu
Kluczowe wyzwania związane z wdrażaniem EOSC w Widening Countries // The key challenges of EOSC in the Widening Countries
Sieć EOSC Polska: Polskie instytucje wobec przyszłości EOSC // EOSC Poland Network: Polish institutions towards the future of EOSC
W konkursach NCN, które rozstrzygniemy na początku grudnia, liczbowy współczynnik sukcesu będzie jednocyfrowy. – To jest wielka szkoda dla nauki w Polsce, ale trzeba sobie jasno powiedzieć, co jest tego przyczyną. Sytuacja budżetowa NCN w tej chwili jest tragiczna – mówi prof. Zbigniew Błocki, dyrektor NCN.
OPUS to flagowy konkurs NCN, w którym mogą brać udział badaczki i badacze na wszystkich etapach kariery. Centrum przeznacza na ten program ponad połowę środków, którymi dysponuje. PRELUDIUM skierowane jest do najmłodszych naukowców, jeszcze przed doktoratem.
OPUS 25 i PRELUDIUM 22 zostały ogłoszone w marcu, w tej chwili trwa ocena projektów, rozstrzygnięcie konkursu planowane jest na początek grudnia. Na podstawie złożonych wniosków, już teraz jesteśmy jednak w stanie wstępnie oszacować, że finansowy współczynnik sukcesu wyniesie około 10 proc., a liczbowy wskaźnik będzie jednocyfrowy.
Finansowanie otrzyma tylko kilka procent badaczek i badaczy, starających się o grant na realizację swoich pomysłów i planów naukowych.
– To uderza w naukowców. Zawsze protestowaliśmy, gdy współczynnik był niższy niż 20%, teraz jest już niższy niż w ERC – mówi szef NCN. W konkursie OPUS 25 naukowcy złożyli blisko 2,2 tys. wniosków na kwotę blisko 3 mld zł. W PRELUDIUM 22 wpłynęła zbliżona liczba wniosków, na kwotę ponad 300 mln zł. Budżet, jakim dysponujemy na te konkursy, to 335 mln zł.
– Myślę, że powinniśmy zastanowić się nad adnotacją, przy informowaniu o braku finansowania projektów, podobną do tej, jaką dostajemy w rachunkach za prąd, np. komu zawdzięczamy jakieś obniżki. Pewnie NCN będzie musiał naszych niedoszłych grantobiorców poinformować, dlaczego finansowania nie otrzymali, często mimo bardzo dobrych wniosków, które na finansowanie absolutnie zasługują – komentuje dyrektor.
Łączny budżet NCN na finansowanie badań – o czym alarmowaliśmy już wielokrotnie – pozostaje na zbliżonym poziomie od sześciu lat. W tym czasie kwota wnioskowana przez naukowców wzrosła o kilkadziesiąt procent.
Równocześnie przekazany do Sejmu pod koniec września projekt ustawy budżetowej na przyszły rok przewiduje wzrost finansowania na naukę i szkolnictwo wyższe o 2,3 mld zł. – Znalazły się dodatkowe środki na naukę, natomiast NCN na dotację celową, mimo największych potrzeb, nie dostał nic – mówi prof. Błocki.
Z dodatkowych środków 1,8 mld zł zostało przyznane m.in. na zwiększenie subwencji. Powiększona została też np. o 87 mln zł pula środków na programy ministra, o 60 mln zł na Sieć Badawczą Łukasiewicz, a dodatkowe 122 mln zł przeznaczono na ,,pozostałą działalność".
W 2015 roku dotacja celowa z budżetu państwa dla NCN na finansowanie badań wynosiła 871 mln zł. Trzy lata później wzrosła do 1,226 mld zł. W 2022 roku wynosiła 1,392 mld zł i na niezmienionym poziomie pozostała w 2023 roku.
Optymalny współczynnik sukcesu w konkursach NCN – jak w podobnych agencjach zagranicznych – powinien wynosić 25-30 proc. Według obecnych szacunków, możemy założyć, że współczynnik sukcesu na poziomie 25 proc. osiągnęlibyśmy, gdyby dotacja dla NCN wzrosła w 2024 roku do ok. 1,77 mld zł, w 2025 – do ok. 1,94 mld zł, a w 2026 przekroczyła 2 mld zł.
Liczbowy współczynnik sukcesu w analogicznych konkursach NCN w 2021 roku (OPUS 21, PRELUDIUM 20) wyniósł odpowiednio 18 i 22 proc. Finansowanie otrzymało wówczas ponad 900 badaczek i badaczy. Współczynnik sukcesu w 2022 roku (OPUS 23, PRELUDIUM 21) spadł do poziomu 13 i 12 proc. Granty otrzymało ponad 570 osób. W tym roku sfinansowanych projektów będzie jeszcze znacznie mniej.
– Polscy badacze potrzebują silnego, niezależnego podmiotu finansującego badania podstawowe w kraju. Niezależne funkcjonowanie NCN oraz wzrost nakładów na badania naukowe w kraju są kluczowym aspektem niezbędnym do rozwoju nauki w Polsce – piszą laureaci stypendiów MEiN dla wybitnych młodych naukowców.
Pod listem otwartym skierowanym do prezydenta i premiera podpisało się 114 badaczek i badaczy z różnych ośrodków akademickich w naszym kraju.
– Wielu i wiele z nas realizowało i realizuje badania wyłącznie dzięki wsparciu finansowemu NCN, a zdobyte fundusze umożliwiły nam prowadzenie pionierskich badań, tworzenie nowych zespołów badawczych, realizację badań we współpracy z zagranicznymi partnerami, a tym samym dbanie o pozycję Polski na międzynarodowej arenie naukowej – zaznaczają sygnatariusze listu.
Głos stypendystów MEiN to kolejna wypowiedź w obronie niezależności NCN. Niepokój polskiego i międzynarodowego środowiska naukowego wywołały zapowiedzi Ministra Edukacji i Nauki, że jesienią NCN miałoby zostać „zreformowane”, a być może nawet zlikwidowane i połączone w jedną instytucję, z NCBR i Agencją Badań Medycznych.
Autorom wszystkich wypowiedzi w obronie dotychczasowego systemu przyznawania grantów dziękował w ostatnią środę prof. Zbigniew Błocki, w trakcie uroczystości przyznania Nagrody NCN. – Słowa wdzięczności kieruję do wszystkich przedstawicieli naszego środowiska naukowego, którzy w ostatnim czasie tak licznie zaangażowali się we wsparcie i obronę Narodowego Centrum Nauki. Dziękuję za wszystkie listy, apele, stanowiska, uchwały, wywiady. Te głosy są bardzo ważne! Jestem pewien, że wspólnym wysiłkiem, dla dobra polskiej nauki, zachowamy tę kluczową dla przyszłości naszego kraju instytucję – mówił pełniący obowiązki dyrektor
– NCN stało się fundamentem, na którym opiera się rozwój nauki w Polsce. Dzięki niemu naukowcy na każdym szczeblu kariery uzyskali możliwość prowadzenia badań na najwyższym poziomie, które przyczyniły się do rozwoju nauki w Polsce i wzmocnienia pozycji naszej Ojczyzny na świecie – piszą w liście otwartym laureatki i laureaci nagród oraz stypendiów „Polityki”.
List został wysłany do Ministra Edukacji i Nauki prof. Przemysława Czarnka 11 października. Widnieją pod nim podpisy 45 beneficjentek i beneficjentów Nagród Naukowych „Polityki” oraz stypendystek i stypendystów wcześniejszego programu „Zostańcie z nami!”. Sygnatariusze apelu dołączają do głosów wsparcia dla Narodowego Centrum Nauki wyrażonych w listach otwartych wystosowanych wcześniej przez laureatki i laureatów grantów ERC, Nagrody FNP, stypendystki i stypendystów Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz programu L’Oreal dla Kobiet i Nauki, a także członków stowarzyszenia Science Europe.
– Pragniemy podkreślić, że wielu z nas, zdobywając doświadczenie w renomowanych ośrodkach naukowych za granicą, zdecydowało się wrócić do Polski i kontynuować tu swoje badania. Istnienie NCN, a tym samym możliwość finansowania badań przez krajową instytucję, było kluczowe dla tej decyzji – podkreślają w liście otwartym.
Sygnatariusze listu wyrazili niepokój oraz sprzeciw wobec zapowiedzi dotyczących zmian w funkcjonowaniu lub likwidacji NCN. Zwrócili się do ministra o zachowanie obecnego modelu funkcjonowania Narodowego Centrum Nauki oraz podniesienie poziomu jego finansowania.
– Stabilne funkcjonowanie NCN, a przede wszystkim zdecydowany wzrost nakładów na badania naukowe w Polsce, umożliwi utrzymanie potencjału naukowego naszego kraju, co bezpośrednio przekłada się na wszystkie dziedziny życia – podkreślają.
Katharina Boguslawski, Karolina Ćwiek-Rogalska i Łukasz Opaliński zostali laureatami Nagrody NCN 2023. Najważniejsze wyróżnienie dla młodych naukowców pracujących w Polsce w tym roku pojedzie do Torunia, Warszawy i Wrocławia. Uroczystość wręczenia nagrody odbyła się 11 października w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.
Prof. Katharina Boguslawski jest chemiczką kwantową, pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Otrzymała nagrodę w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Dr Karolina Ćwiek-Rogalska jest kulturoznawczynią, bohemistką i etnolożką z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Została wyróżniona w kategorii nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce. W obszarze nauk o życiu nagrodę odebrał prof. Łukasz Opaliński, biolog molekularny z Uniwersytetu Wrocławskiego.
Podstawowym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów do nagrody, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność. Laureatami wyróżnienia mogą być laureaci grantów NCN i osoby, które nie kierowały nigdy projektem NCN. W tym roku kapituła wybierała laureatów spośród 44 kandydatek i kandydatów zgłoszonych przez środowisko naukowe.
Czeki na finansowanie nauki
– Jeszcze polska nauka nie zginęła, kiedy NCN żyje – mówił w trakcie uroczystości wręczenia Nagrody NCN prof. Zbigniew Błocki. – NCN to instytucja, dzięki której młodzi badacze, działający w nie zawsze sprzyjającej rzeczywistości, w często zhierarchizowanym środowisku, mają szansę na szybszą karierę i samodzielność naukową – dodał.
Pełniący obowiązki dyrektor NCN dziękował badaczkom i badaczom, którzy włączyli się ostatnio w obronę Centrum. – Istnienie takiej niezależnej od bieżącej polityki agencji grantowej, w której najwięcej do powiedzenia mają sami naukowcy, a nie urzędnicy, jest standardem w cywilizowanym świecie. Dla nauki wolność jej uprawiania jest absolutnie kluczowa. Odniósł się także szerzej do sytuacji nauki w naszym kraju. – Obserwujemy drastyczne spadki w wydatkach na badania w stosunku do potrzeb rozwojowych kraju, od dziesięcioleci są one zresztą zdecydowanie za niskie (…). A mimo to z roku na rok rośnie specyficzna propaganda sukcesu, mamy na przykład wysyp wręczanych publicznie czeków na finansowanie nauki. Przychodzi tu na myśl powiedzenie przypisywane Alexisowi de Tocqueville, że koniec demokracji nastąpi, gdy politycy zorientują się, że mogą przekupywać społeczeństwo jego własnymi pieniędzmi – dodawał dyrektor.
Mały przełom
Nagroda NCN została wręczona po raz 11. Wśród 30 osób uhonorowanych nią od 2013 do 2022 roku mieliśmy 25 laureatów i tylko pięć laureatek. – Wyróżnienie miało dotąd bardzo męski charakter. W tym roku mamy przełom, choć jest to na razie przełom przez małe „p” – komentuje prof. Robert Hasterok. W tej edycji na scenie po raz pierwszy stanęły dwie badaczki i jeden badacz.
W trakcie uroczystości przewodniczący Rady NCN wyjaśnił, że od przyszłego roku będą obowiązywały nowe zasady przyznawania wyróżnienia, służące realizacji polityki równościowej w środowisku naukowym. Największa modyfikacja będzie dotyczyła kryterium wieku kandydatów, których można zgłaszać do nagrody NCN. Do tej pory liczył się wiek metrykalny (do 40. roku życia), teraz będzie obowiązywał wiek akademicki (do 12 lat od roku uzyskania stopnia doktora). Uwzględnione zostaną przerwy w karierze kandydatek i kandydatów. Zwiększy się też pula osób uprawnionych do zgłaszania potencjalnych laureatów. Zmiany w regulaminie zostały przyjęte przez Radę NCN w połowie listopada 2022 roku, ministerstwo zaakceptowało je ponad 9 miesięcy później, pod koniec sierpnia tego roku, dlatego będą obowiązywały od kolejnej edycji.
Widoczne osiągnięcia
– Zdobycie tej nagrody daje mi poczucie, że moje badania i osiągnięcia są rzeczywiście widoczne i doceniane przez środowisko naukowe w Polsce – mówi prof. Katharina Boguslawski.
Katharina Boguslawski, fot. Andrzej RomańskiProf. Boguslawskijest chemiczką kwantową, w swoich badaniach łączy chemię, fizykę, matematykę i informatykę stosowaną. Skupia się na rozwoju nowatorskich metod obliczeniowych pozwalających na modelowanie właściwości cząsteczek chemicznych o dużych rozmiarach, bez konieczności robienia badań eksperymentalnych.
Nagrodę NCN otrzymała za dwa osiągnięcia: konstrukcję wiarygodnego i prostego w użyciu kwantowo-mechanicznego modelu związków chemicznych zawierających atomy aktynowców oraz opracowanie i rozwój innowacyjnych metod badania struktur elektronowych i śledzenia reakcji chemicznych aktynowców w oparciu o teorię informacji kwantowej.
Pytana o wyzwania naukowe, z którymi mierzyła się w ostatnich miesiącach opowiada, że „osiągnęła etap, w którym wszystkie wysiłki jej grupy badawczej i współpracowników przyniosły owoce”. – Zbudowaliśmy od podstaw nową platformę oprogramowania, obejmującą wszystkie nasze modele teoretyczne i narzędzia, począwszy od 2015 roku. Osiągnęliśmy punkt, w którym możemy wreszcie zająć się większymi problemami z bardziej wydajnymi modelami i implementacjami. Wstępne wyniki są obiecujące – wyjaśnia.
Prof. Boguslawski jest laureatką Medalu Diraca. Realizuje grant StG ERC 2022 i SONATA BIS NCN. – NCN jest agencją, która zainwestowała w moją karierę naukową i umożliwiła mi rozwój zawodowy. Bez NCN nie byłabym tu, gdzie jestem dzisiaj – mówi.
Badaczka wróciła do Polski w 2015 roku, po 26 latach spędzonych zagranicą. Studia doktoranckie ukończyła na Politechnice Federalnej w Zurichu. Staż podoktorski odbyła na Politechnice Federalnej w Zurichu oraz McMaster University w Kanadzie. Obecnie pracuje na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest także członkinią Akademii Młodych Uczonych PAN.
Włącza się w inicjatywy służące wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w nauce. Bierze udział m.in. w akcji AMU PAN pn. „Zostań badaczką”, której celem jest zachęcenie studentek i uczennic do pracy naukowej.
Dr Karolina Ćwiek-Rogalska zajmuje się naukowo studiami nad pamięcią i studiami nad rzeczami oraz kulturą „Ziem Odzyskanych”. Przygląda się temu, jak proces ponownego zasiedlania terenów dawniej zamieszkiwanych przez społeczności niemieckie i niemieckojęzyczne wyglądał w powojennej Polsce i Czechosłowacji. Pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.
Karolina Ćwiek-Rogalska, fot. Leszek Zych, PolitykaNagrodę NCN otrzymała za wyznaczenie nowej kategorii kultur osadniczych (resettlement cultures) w badaniach nad kulturami obszarów post-przesiedleniowych.
– Analizuję, czy i w jaki sposób na wybranych terenach powstawały nowe społeczności, które nazywam kulturami osadniczymi. Sprawdzam, jak nowi mieszkańcy postępowali z rzeczami, które zostały po poprzednikach – mówi laureatka. Odpowiedzi szuka w archiwach, prowadzi obserwacje uczestniczące i zbiera wywiady. – Materialne pozostałości niemieckich kultur w Europie Środkowej traktuję jak duchy. Zmuszają one do interakcji z widmową obecnością poprzedników. Pomaga mi to zrozumieć motywacje i postępowanie nowych osadników – opowiada.
Jak mówi, jej badania są o „splątaniu czasu”, czyli o tym, w jaki sposób przeszłość oddziałuje na teraźniejszość i przyszłość. W projekcie ERC i zaproponowała metodologię opartą na widmontologii, wywodzącej się z myśli Jacquesa Derridy. – Francuski filozof pokazuje, że jesteśmy właściwie skazani na dziedziczenie, to znaczy zawsze przychodzimy po kimś, czy chcemy czy nie chcemy, jesteśmy po prostu po kimś i to dziedziczenie stanowi o tym, jak będzie wyglądała nasza przyszłość – opowiada.
Badania nad kulturami osadniczymi prowadzone przez naukowczynię stanowią część globalnej debaty w studiach nad pamięcią i przesiedleniami. Laureatka była na stażach m.in. na Uniwersytecie w Cambridge, UCLA w Los Angeles i na Uniwersytecie Karola w Pradze.
Jest stypendystką Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, dawnego MNiSW, Fundacji Fulbrighta i Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej. W ubiegłym roku otrzymała Nagrodę Naukową Tygodnika Polityka.
Podkreśla, że Nagroda NCN jest dla niej bardzo cenna. – Przede wszystkim dlatego, że to nagroda wychodząca ze środowiska, do której nie można się samemu zgłosić. Żebym się tu znalazła, ktoś musiał moją kandydaturę najpierw zaproponować – mówi naukowczyni.
Prof. Łukasz Opaliński z Uniwersytetu Wrocławskiegojest biotechnologiem i biologiem molekularnym. Wraz z interdyscyplinarnym zespołem bada, w jaki sposób komórki zdrowe i nowotworowe przekazują sygnały i transportują makrocząsteczki, a uzyskaną wiedzę wykorzystuje do projektowania białek o potencjale terapeutycznym.
Łukasz Opaliński, fot. Dominika Hull-BruskaTytuł osiągnięcia naukowego, za które otrzymał Nagrodę NCN, to multiwalentne oddziaływania pomiędzy receptorami fibroblastycznych czynników wzrostu a naturalnymi i zaprojektowanymi ligandami do zastosowań w badaniach naukowych i medycynie.
– W swoich badaniach staramy się zrozumieć, w jaki sposób nasze komórki wykorzystują receptory fibroblastycznych czynników wzrostu (Fibroblast Growth Factor Receptors, FGFR), jedne z ważniejszych receptorów powierzchni komórki, do komunikacji w zdrowiu i chorobie. Badamy w jaki sposób FGFR ulegają aktywacji oraz określamy znaczenie ułożenia przestrzennego FGFR na powierzchni komórki dla ich działania i endocytozy. Wykorzystujemy uzyskaną wiedzę do projektowania i wytwarzania białek rozpoznających FGFR, posiadających ściśle określone cechy, które mogą służyć jako wysoce wydajne nośniki leków w celowanych terapiach przeciwnowotworowych – opowiada naukowiec.
Naukowiec przekonuje, że biologia molekularna daje młodym naukowcom szerokie możliwości rozwoju. – Młodzi badacze mają możliwość wykorzystać wiedzę uzyskaną w ramach badań podstawowych i przełożyć ją na konkretne zastosowania i produkty, które mogą zmieniać ludzkie życie i poprawiać otaczające nas środowisko – mówi. Świetnymi przykładami są tutaj terapie genowe leczące do tej pory nieuleczalne choroby, celowane terapie przeciwnowotworowe o wysokiej skuteczności i niskich efektach ubocznych, mikroorganizmy degradujące plastik czy też niezwykle szybko opracowane, wysoko skuteczne szczepionki przeciw SARS-CoV-2.
Prof. Łukasz Opaliński doktorat uzyskał na Uniwersytecie w Groningen, staż podoktorski odbył na Uniwersytecie we Fryburgu. Kierował lub kieruje trzema grantami NCN i grantem First TEAM FNP. Jest laureatem programów Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej. Otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za znaczące osiągnięcia naukowe i stypendium MNiSW dla wybitnych młodych naukowców.
Laureaci Nagrody NCN 2023: Katharina Boguslawski, Łukasz Opaliński, Karolina Ćwiek-Rogalska, fot. Michał Łepecki
Galeria zdjęć
Reportaż z uroczystości wręczenia Nagrody NCN 2023
Każdy z laureatów otrzyma 50 tysięcy złotych. O procedurze zgłaszania kandydatów i zasadach wyboru laureatów w 2023 roku pisaliśmy w tekście 44 kandydatów do nagrody.
Nagroda NCN jest tematem kolejnego odcinka podcastu NCN. Gościniami Anny Korzekwy-Józefowicz są dr Karolina Ćwiek-Rogalska oraz prof. Joanna Golińska-Pilarek z Rady NCN, która omawia zmiany w regulaminie nagrody, które wejdą w życie w 2024 roku.
Na naszej stronie jest też dostępny wywiad z prof. Kathariną Boguslawski dotyczący wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w nauce oraz godzenia ról rodzinnych i zawodowych.
W listopadzie i grudniu laureaci wygłoszą wykłady popularnonaukowe, które będą transmitowane na kanale YouTube Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w serii „Nauka w Centrum”.
Zespół naukowców z Polski zrealizuje w ramach programu Weave międzynarodowe badania nad substancjami wykazującymi luminescencję, we współpracy z partnerami ze Słowenii. Budżet polskiej części projektu to ponad 1,5 mln zł.
Zespół pod kierownictwem dr inż. Karoliny Elżbieciak-Piecki z Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego Polskiej Akademii Nauk otrzymał grant na projekt pod nazwą „Nowe materiały na bazie ligniny z biomasy o zwiększonej aktywności luminescencyjnej”. Przedmiotem badań będą luminofory, czyli substancje chemiczne wykazujące luminescencję. Luminofory są obecne w wielu dziedzinach życia – znajdziemy je m.in. w systemach oświetleniowych, przetwornikach obrazu, farbach świecących a nawet w sprzęcie rentgenowskim. Ich zastosowanie jest energooszczędne i przyjazne dla środowiska, dlatego naukowcy od lat pracują nad nowymi sposobami ich wykorzystania i produkcji. Celem prac zespołu dr inż. Elżbieciak-Piecki jest opracowanie metody wytwarzania luminescencyjnych kropek węglowych o wysokiej intensywności emisji z ligniny, która umożliwi tworzenie wydajnych i tanich luminoforów o regulowanych właściwościach emisyjnych. Badania zostaną zrealizowane we współpracy z zespołem słoweńskim pod kierownictwem dr. Jeleny Papan Djaniš z Instytutu Jožefa Stefana w Ljubljanie.
Projekt został zakwalifikowany do finansowania po przeprowadzeniu oceny merytorycznej przez słoweńską agencję Slovenian Research Agency (ARIS) jako agencję wiodącą w programie Weave. Narodowe Centrum Nauki jako partner w programie Weave zaakceptowało wyniki tej oceny i przyznało finansowanie polskiemu zespołowi badawczemu.
Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.
Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej – Lead Agenccy Procedure (LAP), w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.
W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.
Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.
