Dariusz Wieczorek, minister nauki i szkolnictwa wyższego powołał zespół doradczy do spraw działań na rzecz promocji polskiej nauki za granicą. Członkiem gremium jest dr Marcin Liana, zastępca dyrektora NCN.

Dr Marcin Liana, fot. Łukasz Bera/NCN Zespół do spraw działań na rzecz promocji polskiej nauki za granicą został powołany 2 kwietnia. Do zadań zespołu należy wypracowanie propozycji rozwiązań, w tym rozwiązań prawnych, dotyczących działań na rzecz promocji polskiej nauki za granicą oraz wzmocnienia pozycji polskich naukowców na arenie międzynarodowej. Grono liczy kilkanaście osób – naukowców i pracowników administracji uczelni i instytucji systemu nauki i szkolnictwa wyższego. Pracom zespołu przewodniczy dr hab. Łukasz Zamęcki z Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW.

Umiędzynarodowienie polskiej nauki jest jednym z priorytetów NCN. Agencja rozwija współpracę międzynarodową w różnych formach, aby skutecznie wspierać projekty badawcze realizowane przez zespoły polskie wspólnie z partnerami z zagranicy. Wraz z niemieckim Towarzystwem Maxa Plancka agencja prowadzi program DIOSCURI mający na celu utworzenie Centrów Doskonałości Naukowej w Polsce. NCN jest również koordynatorem programów CHANSE i QuantERA, realizowanych we współpracy z innymi europejskimi instytucjami finansującymi projekty naukowe, a także operatorem obszaru „Badania” w zakresie badań podstawowych finansowanego z funduszy EOG i funduszy norweskich. NCN jest również aktywnym członkiem organizacji takich jak Science Europe i Global Research Council, które mają wpływ na polityki publiczne dotyczące nauki.

Dr Marcin Liana jest zastępcą dyrektora NCN od 2018 roku. W skład zespołu powołanego przez ministra weszły też m.in. dr Marta Łazarowicz-Kowalik, wiceprezes Zarządu FNP i dr Zofia Sawicka, zastępca dyrektora NAWA. Kadencja gremium rozpocznie się 10 kwietnia tego roku i potrwa do końca grudnia 2026.

Termin naboru wniosków w luksemburskiej agencji FNR jako agencji wiodącej upływa 17 kwietnia 2024, o godz. 14:00.

Przypominamy, że w konkursie Weave-UNISONO, w przypadku projektów badawczych, dla których wnioski wspólne zostaną złożone do FNR jako agencji wiodącej do 17 kwietnia 2024 r., wnioski krajowe w systemie OSF należy złożyć w najbliższym możliwym terminie po złożeniu wniosku wspólnego do FNR i nie później niż do 24 kwietnia 2024 r. do godz.  23:59.

Od momentu rozpoczęcia prac nad wnioskiem krajowym w systemie OSF polski zespół badawczy ma 45 dni kalendarzowych na wypełnienie i wysłanie wniosku do NCN. Po upływie tego terminu wniosek zostanie zablokowany do edycji. W takim przypadku, jeżeli polski zespół badawczy nie wysłał wniosku do NCN, należy założyć i wypełnić nowy wniosek w systemie OSF.

Zapraszamy do rejestracji na warsztaty odbywające się w ramach Dni Narodowego Centrum Nauki 2024 w Bydgoszczy.

Celem Dni NCN jest zaprezentowanie oferty Narodowego Centrum Nauki badaczkom i badaczom pracującym w różnych ośrodkach akademickich i naukowych w całym kraju. W ramach Dni NCN organizujemy spotkania tematyczne i dyskusje, a także warsztaty dla naukowców, w tym doktorantów, pracowników administracyjnych jednostek naukowych, pracowników zajmujących się tematyką otwartych danych badawczych oraz studentów.

Dni NCN 2024 odbędą się w dniach 15-16 maja 2024 roku w murach Politechniki Bydgoskiej im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich. 

Wydarzenia, na które obowiązuje wcześniejsza rejestracja:

• warsztaty dla naukowców: ocena wniosków – posiedzenie zespołu ekspertów w NCN – rejestrację zakończono w dniu 17 kwietnia
• warsztaty dotyczące Planów Zarządzania Danymi (DMP) – rejestracja otwarta do 24 kwietnia

Zachęcamy także do udziału w wydarzeniach Dni NCN zaplanowanych na 15 maja, na które nie obowiązuje rejestracja. W ramach otwartej inauguracji odbędą się prezentacje trojga naukowców prowadzących badania w bydgoskich uczelniach, którzy mają na swoim koncie znaczące osiągnięcia naukowe. Podczas spotkania "Czas na Radę" będzie można dowiedzieć się, jakie badania finansuje NCN, jak skonstruowana jest oferta konkursowa, na co zwrócić uwagę przy przygotowaniu wniosku, kto ocenia projekty i decyduje o przyznaniu grantów. Całości dopełni konkurs wiedzy na temat NCN z nagrodami.

Patronat medialny

Szwajcarska Narodowa Fundacja Nauki (SNSF) ogłosiła konkurs MAPS (Multilateral Academic Projects) na wielostronne projekty badawcze realizowane przez naukowców ze Szwajcarii we współpracy z zespołami z Polski, Bułgarii, Chorwacji, Węgier i Rumunii. Wnioski można składać do końca czerwca. Polskie zespoły w konkursie MAPS finansowane będą ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy, który stanowi element drugiego szwajcarskiego wsparcia finansowego dla wybranych państw członkowskich UE.

Naukowczynie i naukowcy w otwartym właśnie konkursie MAPS mogą starać się o granty na realizację projektów z zakresu badań podstawowych, we wszystkich dziedzinach nauki. W międzynarodowym konsorcjum, do którego dołączą polscy badacze, oprócz zespołu ze Szwajcarii (lidera projektu), musi znaleźć się przynajmniej jeden partner z pozostałych państw uczestniczących. Dostępna jest wyszukiwarka potencjalnych partnerów.

Konkurs MAPS jest otwarty dla doświadczonych badaczy, którzy w dniu ostatecznego terminu składania wniosków posiadali stopień doktora co najmniej od czterech lat. Dodatkowo od osoby pełniącej rolę kierownika krajowego komponentu wspólnego projektu badawczego wymagane są kompetencje pozwalające jej na kierowanie zespołem badawczym. Będą one oceniane przez szwajcarską agencję SNSF na podstawie kwalifikacji opisanych we wniosku, w tym doświadczenia w zakresie kierowania projektami badawczymi lub zespołami badawczymi, pełnienia funkcji promotora lub promotora pomocniczego, dorobku publikacyjnego i innych.

Kategorie polskich instytucji, w których współrealizowane mogą być międzynarodowe projekty MAPS, wskazano w aneksie do dokumentacji konkursowej. Kierownik projektu musi być zatrudniony na podstawie umowy o pracę w instytucji, w której realizowany jest projekt, od momentu rozpoczęcia projektu do dnia jego zakończenia. Instytucja zobowiązana jest także do zapewnienia zespołowi projektowemu dostępu do odpowiedniej infrastruktury badawczej. W mySNF – elektronicznym systemie naboru wniosków MAPS, obsługiwanym przez SNSF – szwajcarski lider projektu musi zamieścić oświadczenie podpisane przez upoważnionego przedstawiciela polskiej instytucji, w której będzie realizowany projekt, potwierdzające niezbędne zaangażowanie i wsparcie instytucji dla projektu w przypadku uzyskania dofinansowania.

Projekty badawcze w konkursie można zaplanować na okres od 36 do 48 miesięcy, a w ich realizację mogą być zaangażowani badacze i osoby zatrudnione na stanowiskach pomocniczych. Szczegółowe warunki kwalifikowalności kosztów osobowych znajdują się w aneksie do dokumentacji konkursowej. W kosztorysie projektu można przewidzieć także środki na usługi obce, wyjazdy służbowe, wzajemne wizyty i krótkie pobyty naukowe w gronie partnerów konsorcjum, zakup aparatury naukowo-badawczej, urządzeń i oprogramowania, materiałów i drobnego sprzętu. Inne koszty niezbędne do realizacji projektu muszą być zgodne z ogłoszeniem konkursowym i katalogiem kosztów w projektach SNSF.

Maksymalna wysokość finansowania, jaką może uzyskać pojedynczy zespół z każdego kraju wynosi 350,000 franków. Wszystkie koszty polskiej części projektu pokrywa SNSF. Konkurs nie jest współfinansowany ani przez NCN, ani przez żadną inną polską instytucję.

Wniosek w konkursie MAPS składa szwajcarski lider projektu do poniedziałku 1 lipca za pośrednictwem elektronicznego systemu SNSF mySNF. Od polskich wnioskodawców nie wymaga się złożenia odrębnego wniosku w systemie OSF. Szczegóły dotyczące strony merytorycznej i finansowej polskiej części projektu wypełnia kierownik zespołu szwajcarskiego w porozumieniu z polskimi partnerami w systemie mySNF.

Procedura oceny i wyniki

Ocena merytoryczna będzie przebiegać wieloetapowo – najpierw wnioski zostaną zaopiniowane przez recenzentów zewnętrznych, następnie ocenione przez zespół ekspertów, następnie listę rankingową sporządzi Forum Fundatorów, biorąc pod uwagę środki dostępne w budżecie każdego z krajów uczestniczących, a formalną decyzję podejmie Komitet Sterujący Programu MAPS.

Wyniki konkursu zostaną opublikowane po zakończeniu procesu oceny, najpóźniej w kwietniu 2025 roku. Rozpoczęcie realizacji projektów będzie mogło się rozpocząć od maja 2025. Wszystkie projekty muszą się zakończyć do 30 czerwca 2029. Umowy o realizację i finansowanie polskich części projektu podpisywane będą przez polskich wnioskodawców z instytucją szwajcarską występującą we wniosku wspólnym złożonym do SNSF, kierownikiem projektu po stronie szwajcarskiej oraz innymi partnerami. Szwajcarski kierownik projektu będzie również odpowiedzialny za przekazywanie środków finansowych stronie polskiej z rachunku instytucji szwajcarskiej.

Kontakt:

Barbara Świątkowska

W sprawie wypełnienia wniosku w systemie mySNF oraz warunków finansowania projektów przez SNSF prosimy o kontakt z liderem projektu po stronie szwajcarskiej lub działem współpracy międzynarodowej SNSF.

NCN rozważa uruchomienie programu mentoringowego dla uczestników konkursu MINIATURA. Zachęcamy badaczki i badaczy gotowych pełnić rolę mentora do udziału w ankiecie, której celem jest wstępne oszacowanie skali zainteresowania tym programem.

Mentoring będzie można zaplanować w konkursie MINIATURA od 2025 roku. Celem programu jest uzyskanie merytorycznego wsparcia od mentora w przygotowaniu przyszłego projektu badawczego planowanego do złożenia w konkursach NCN. Nasze Centrum zamierza utworzyć bazę mentorów, do której będą mogli zapisać się kierownicy projektów w konkursach NCN MAESTRO, OPUS, SONATA BIS, SONATA, a także laureaci konkursów ERC.

Wiadomość z linkiem do ankiety dla potencjalnych mentorów została rozesłana na adresy mailowe laureatów konkursów z naszej bazy. Odpowiedziało na nią już nieco ponad 1600 osób, w tym ponad 1430 wyraziło chęć bycia mentorem, a blisko 140 osób rozważa taką możliwość.

Naukowcy zainteresowani rolą mentora, którzy dotąd nie wzięli udziału w ankiecie, mogą ją wypełnić jeszcze przez kilka dni.

Aktywny udział bardziej doświadczonych badaczek i badaczy w inicjatywie może być cenną pomocą dla wielu naukowców planujących ubieganie się o własny projekt badawczy w NCN.

Założenia programu mentoringowego i link do ankiety

Udział w ankiecie nie skutkuje automatycznym wpisem do bazy mentorów. Zapisanie się do bazy będzie dobrowolne.

Otwieramy nabór wniosków o finansowanie komponentów badawczych dla naukowców, którzy wrócą do Polski w ramach programu Polskie Powroty NAWA 2023.

Polskie Powroty NAWA to program organizowany przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej (NAWA), umożliwiający wyróżniającym się polskim naukowcom pracującym za granicą powrót do Polski i prowadzenie badań naukowych w polskich uczelniach, instytutach naukowych lub instytutach badawczych. Młodzi i doświadczeni naukowcy mogą się w nim ubiegać o środki na zbudowanie w Polsce własnej grupy projektowej i prowadzenia badań. Więcej o programie.

Narodowe Centrum Nauki dzięki współpracy z Narodową Agencją Wymiany Akademickiej finansuje komponenty badawcze realizowane przez naukowców powracających do Polski w ramach Polskich Powrotów NAWA.

OGŁOSZENIE

Nabór wniosków w NCN jest otwarty dla naukowców, których projekty zostały zakwalifikowane do finansowania w konkursie Polskie Powroty NAWA 2023 i w których zostały zaplanowane komponenty badawcze. Komponenty muszą mieć pozytywną rekomendację zespołu oceniającego NAWA. Wśród 11 laureatów konkursu Polskie Powroty NAWA 2023 znalazło się 9 takich projektów.

Komponenty badawcze można realizować w ciągu pierwszych 18 miesięcy projektu. Maksymalna wysokość finansowania dla jednego komponentu to 200 tys. zł.

Rada NCN przeznaczyła na realizację komponentów badawczych w ramach programu Polskie Powroty NAWA 2023 2 mln zł.

Wnioski należy składać w systemie OSF załączając do nich w formacie PDF ostateczną wersję wniosku, który uzyskał finansowanie w programie Polskie Powroty NAWA 2023. We wniosku należy podać informacje tożsame z danymi we wniosku złożonym w NAWA, a także uwzględniać ewentualne rekomendacje Zespołu oceniającego wnioski w tym konkursie w zakresie kosztorysu.

Wnioski o finansowanie komponentów badawczych zostaną w NCN poddane wyłącznie ocenie formalnej, ponieważ komponenty badawcze stanowiły element oceny merytorycznej przeprowadzanej w NAWA.

Naukowczynie z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego zostały laureatkami konkursu Weave-UNISONO. Na realizację projektów międzynarodowych we współpracy z partnerami z Niemiec oraz Austrii otrzymają łącznie ponad 2,15 mln zł.

Dr hab. Małgorzata Sandowicz z Uniwersytetu Warszawskiego wspólnie z naukowcami z Austrii i Niemiec zrealizuje projekt DigEanna, który ma na celu zgromadzenie i uporządkowanie dokumentów archiwum świątyni Eanna – starożytnego ośrodka kultu oraz ważnej instytucji gospodarczej Babilonii. Wykorzystując osiągnięcia metodologii badań klinowych i narzędzi cyfrowej humanistyki, naukowcy zamierzają połączyć materiały w dossier i zbiory. Udostępnienie dokumentów w formie cyfrowej pozwoli na poszerzenie wiedzy na temat zmian biurokratycznych, gospodarczych, społecznych oraz kulturowych na Starożytnym Wschodzie w I tysiącleciu p.n.e. Badania będą realizowane we współpracy z zespołami prof. Michaela Jursy z Uniwersytetu Wiedeńskiego oraz prof. Johannesa Hackla z Uniwersytetu Friedricha Schillera w Jenie.

Dr Renata Mężyk-Kopeć z Uniwersytetu Jagiellońskiego wspólnie z prof. dr. med. Tobiasem Langenhanem z niemieckiego Uniwersytetu w Lipsku zrealizuje projekt pt. Proteolityczna modyfikacja adhezyjnych receptorów sprzężonych z białkami G przez proteazy. Naukowcy zamierzają przeprowadzić badania w obszarze komunikacji między komórkami, a przedmiotem ich zainteresowania będą niedawno wyodrębnione receptory aGPCR (adhazyjne receptory sprzężone z białkami G), które regulują szereg ważnych procesów, np. migrację, proliferację i różnicowanie komórek. Zaburzenie ich pracy leży u podstaw rozwoju chorób układu nerwowego, odpornościowego, układu krążenia, jak również rozwoju i progresji różnych typów nowotworów. W trakcie prac projektowych naukowcy sprawdzą, jak przebiega proces uwalniania fragmentów NTF receptorów aGPCR w wyniku proteolizy prowadzonej przez zewnątrzkomórkowe proteazy oraz jakie są jego efekty. W zależności od otrzymanych wyników, przebadane w projekcie proteazy będą mogły stanowić potencjalne nowe cele terapeutyczne w leczeniu chorób, u podłoża których leży zaburzona aktywacja receptorów aGPCR.

Wniosek z udziałem zespołu Renaty Mężyk-Kopeć był oceniany przez niemiecką agencję Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) jako agencję wiodącą w procedurze LAP (Lead Agency Procedure), następnie wyniki tej oceny zaakceptowało Narodowe Centrum Nauki. Wniosek z udziałem zespołu dr hab. Małgorzaty Sandowicz był oceniany przez austriacką agencję FWF (Austrian Science Fund), a NCN oraz Deutsche Forschungsgemeinschaft zaakceptowały wyniki tej oceny.

Weave-UNISONO i procedura agencji wiodącej

Konkurs Weave-UNISONO to efekt wielostronnej współpracy między instytucjami finansującymi badania naukowe, skupionymi w stowarzyszeniu Science Europe. Został ogłoszony w celu uproszczenia procedur składania i selekcji projektów badawczych we wszystkich dyscyplinach nauki, angażujących badaczy z dwóch lub trzech krajów europejskich.

Wyłanianie laureatów opiera się na procedurze agencji wiodącej, w myśl której tylko jedna z instytucji partnerskich odpowiedzialna jest za pełną ocenę merytoryczną wniosku, pozostali partnerzy akceptują wyniki tej oceny.

W ramach programu Weave partnerskie zespoły badawcze składają wnioski o finansowanie równolegle do agencji wiodącej oraz do właściwych dla siebie instytucji uczestniczących w programie. Wspólny projekt musi zawierać spójne plany badań, wyraźnie ukazujące wartość dodaną współpracy międzynarodowej.

Konkurs Weave-UNISONO jest otwarty w trybie ciągłym. Zachęcamy zespoły pragnące podjąć współpracę z partnerami z Austrii, Czech, Słowenii, Szwajcarii, Niemiec, Luksemburga oraz Belgii-Flandrii do zapoznania się z treścią ogłoszenia konkursowego i składania wniosków.

Informujemy, że w piątek 29 marca br. biuro Narodowego Centrum Nauki będzie czynne do godziny 13:00. Za wszelkie utrudnienia przepraszamy.

15 i 16 maja w Bydgoszczy odbędzie się dziesiąta, jubileuszowa edycja Dni Narodowego Centrum Nauki. Po dawkę wiedzy na temat możliwości finansowania badań naukowych zapraszamy studentów, doktorantów i naukowców pracujących w polskich jednostkach.

Dni Narodowego Centrum Nauki odbywają się raz w roku, za każdym razem w innym mieście akademickim. To dwa dni pełne spotkań, warsztatów, paneli dyskusyjnych i wykładów, podczas których naukowcy z danego regionu i pracownicy zajmujący się obsługą administracyjną projektów badawczych mogą bezpośrednio dopytać przedstawicieli NCN o wszystkie szczegóły związane z ubieganiem się o finansowanie badań w NCN, ich realizacją i rozliczeniem. W tym roku wydarzenie odbędzie się w murach Politechniki Bydgoskiej, na kampusie uczelni w Bydgoszczy-Fordonie.

Bydgoszcz, fot. Ryszard Wszołek – Przyjeżdżamy do Bydgoszczy, żeby zachęcić naukowców z regionu do ubiegania się o granty, podpowiedzieć im, w którym konkursie i na co mogą otrzymać środki, a także pomóc im efektywnie przygotować poprawny wniosek o grant. Zależy nam na tym, aby badacze województwa kujawsko-pomorskiego aktywnie uczestniczyli w naszych konkursach i coraz częściej zdobywali granty – podkreśla prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN.

W ramach otwartej inauguracji wydarzenia odbędą się wykłady trojga naukowców pracujących w bydgoskich uczelniach. O swojej drodze naukowej i prowadzonych badaniach opowiedzą przedstawiciele wszystkich obszarów nauk: humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), ścisłych i technicznych (ST) oraz nauk o życiu (NZ), którzy mają na koncie wybitne osiągnięcia naukowe.

– Cieszę się, że Politechnika Bydgoska będzie miejscem dyskusji środowiska akademickiego na temat narzędzi służących rozwojowi badań. Organizacja jubileuszowej edycji Dni NCN w Bydgoszczy to duże wyróżnienie. Wydarzenie wpisuje się w szereg podejmowanych przez nas działań na rzecz wzmocnienia potencjału akademickiego naszego miasta i regionu – mówi prof. Marek Adamski, Rektor Politechniki Bydgoskiej.

Pierwszego dnia Dni NCN zaplanowano także spotkanie otwarte z udziałem członków Rady NCN, którzy odpowiedzą na najczęstsze pytania dotyczące konkursów NCN oraz rozwieją pojawiające się wątpliwości. Uczestnicy spotkania dowiedzą się m.in. jakie badania finansuje NCN, jak skonstruowana jest oferta konkursowa, na co zwrócić uwagę przy przygotowaniu wniosku, kto ocenia projekty i decyduje o przyznaniu grantów. W planie jest również panel dyskusyjny z udziałem naukowców z Bydgoszczy pt. „Granty w NCN – wniosek, ocena, realizacja – czy warto?” oraz czas na pytania publiczności. Pierwszy dzień wydarzenia zakończy konkurs wiedzy o NCN z atrakcyjnymi nagrodami. Zwycięzca otrzyma zaproszenie na uroczystość wręczenia Nagrody NCN, która tradycyjnie już odbędzie się w październiku w Krakowie.

Bydgoszcz, fot. Ryszard Wszołek Dni NCN to także wyjątkowa okazja dla naukowczyń i naukowców z województwa kujawsko-pomorskiego, aby wziąć udział w praktycznych warsztatach i zwiększyć swoje kompetencje w ubieganiu się o granty. Do Bydgoszczy przyjadą koordynatorzy dyscyplin NCN, którzy na co dzień odpowiadają za organizację procesu oceny wniosków w konkursach, m.in. pracują bezpośrednio z ekspertami na posiedzeniach zespołów. 16 maja przeprowadzą warsztaty dla naukowców w formie tzw. mock panelu, czyli ćwiczebnego posiedzenia zespołu ekspertów. Ich uczestnicy będą mogli wcielić się w role ekspertów oceniających wnioski.

– W trakcie warsztatów będziemy pracować na dokumentacji autentycznych projektów złożonych niegdyś do NCN, których autorzy zgodzili się na ich wykorzystanie do celów szkoleniowych. Uczestnicy warsztatów wcielając się w rolę eksperta w praktyce zaobserwują, jak wygląda dobrze skonstruowany wniosek i dowiedzą się, jakich błędów unikać – podkreśla dr inż. Anna Koteja, koordynator dyscyplin NCN. – Nasze doświadczenia pokazują, że to wyjątkowa okazja do zdobycia dodatkowej perspektywy na proces pisania wniosku i jego oceny – dodaje.

Podczas Dni NCN w Bydgoszczy po raz pierwszy zostaną zorganizowane interaktywne warsztaty dotyczące zasad tworzenia planu zarządzania danymi, które pomogą uczestnikom skutecznie planować, gromadzić i udostępniać dane zgodnie z najlepszymi praktykami i standardami FAIR.

W programie znalazły się tradycyjnie również warsztaty dla pracowników wspierających na co dzień naukowców w ubieganiu się o granty, pracujących w działach nauki lub oddelegowanych w jednostkach do obsługi administracyjnej. Opiekunowie projektów po stronie NCN podczas warsztatów omówią m.in. jak wygląda proces podpisywania umów, jakie są zasady realizacji projektów, raportowania rocznego i końcowego, jak wygląda kontrola projektu i jakie są zasady rozliczania grantów.

Gospodarzem tegorocznych Dni NCN jest Politechnika Bydgoska, we współpracy z Prezydentem Miasta Bydgoszczy oraz Uniwersytetem Kazimierza Wielkiego, Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Akademią Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego, Akademią Kujawsko-Pomorską, Bydgoską Szkołą Wyższą, Wyższą Szkołą Gospodarki, Wyższą Szkołą Nauk o Zdrowiu, Uniwersytetem WSB Merito Bydgoszcz oraz Centrum Nauki i Kultury Młyny Rothera.

Wstęp na wydarzenia odbywające się pierwszego dnia NCN jest otwarty, na warsztaty obowiązuje wcześniejsza rejestracja. Rozpoczęcie rejestracji jest planowane na 3 kwietnia.

Kampus Politechniki Bydgoskiej, fot. PBŚ

Patronat medialny

Diagnostyka medyczna będzie szybsza i bardziej precyzyjna, bezpieczeństwo danych w sieci nieporównywalnie większe, powstaną nowe materiały o rewolucyjnych właściwościach – naukowcy przewidują, że tak w perspektywie kilkunastu lat zmieni się nasza rzeczywistość dzięki rozwojowi technologii kwantowych.

Na całym świecie trwa teraz dynamiczny rozwój tych technologii. Europa chce być pierwszą „Doliną Kwantową”. W ścisłej czołówce badań są także polscy naukowcy. Mają imponujące osiągnięcia w pracach fundamentalnych i coraz więcej wyników eksperymentalnych. Polska jest również koordynatorem największej europejskiej sieci finansującej badania w zakresie technologii kwantowych – programu QuantERA. Teraz badaczki i badacze liczą na przyjęcie długofalowej strategii rozwoju technologii kwantowych, na wzór programów, które powstały w innych krajach.

Pierwsza Dolina Kwantowa

Konferencja QuantERA Strategic Conference, Kraków 2022 | Fot. Błażej Górczyński Pięć lat temu Unia Europejska zainicjowała jedno z najważniejszych przedsięwzięć w dziedzinie badań i innowacji – Quantum Technologies Flagship, z ponad miliardowym budżetem, by zapewnić Europie rolę lidera w technologiach kwantowych. W grudniu 2023 roku 15 państw przyjęło Europejską Deklarację Technologii Kwantowych. Sygnatariusze porozumienia, wśród których są m.in. Dania, Finlandia, Niemcy i Szwecja, ale też kraje Europy Środkowej, jak Rumunia i Węgry zwrócili uwagę na strategiczne znaczenie technologii kwantowych dla konkurencyjności naukowej i przemysłowej Europy i zobowiązali się do prac na rzecz uczynienia naszego kontynentu dominującym regionem w tym zakresie.

Miesiąc temu przedstawiciele Quantum Flagship zaprezentowali nową agendę rozwoju technologii kwantowych do 2030 roku, w której za cel przyjęto, że Europa ze swoim potencjałem naukowym i przemysłowym, wykwalifikowanymi pracownikami oraz wielomiliardowymi inwestycjami stanie się pierwszą na świecie "Doliną Kwantową”. – Wiele pomysłów i idei w dziedzinie technologii kwantowych powstało na naszym kontynencie – mówi prof. Konrad Banaszek, uznany na świecie specjalista w tej dziedzinie, laureat programu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – MAB, autor licznych prac i zgłoszeń patentowych.

Największa sieć z siedzibą w Polsce

Prof. Konrad Banaszek jest koordynatorem naukowym sieci QuantERA, największego europejskiego programu wspierającego badania w zakresie technologii kwantowych, który ściśle współpracuje z Quantum Flagship.

QuantERA promuje ambitne projekty dotyczące fundamentów i najnowocześniejszej inżynierii w dziedzinie technologii kwantowych, wspiera współpracę pomiędzy naukowcami i agencjami finansującymi badania, monitoruje działania i strategie w tej dziedzinie oraz tworzy wytyczne dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia badań. Sieć łączy 41 agencji finansujących badania z 31 krajów, a kluczową rolę w jego działaniu odgrywa Polska. Koordynatorem sieci jest Narodowe Centrum Nauki. – Doskonale wiemy, co się dzieje w technologiach kwantowych, jakiego rodzaju projekty są realizowane w tym momencie w Europie, a przede wszystkim mamy wpływ na kierunki rozwoju tej dziedziny – komentuje Sylwia Kostka, koordynatorka programu.

W Strategicznej Radzie Doradczej sieci od 2016 roku, czyli od początku jej istnienia, zasiada prof. Alain Aspect, który razem z profesorami Johnem Clauserem i Antonem Zeilingerem w 2022 roku otrzymał Nagrodę Nobla m.in. za pionierskie badania nad informacją kwantową. Polskę reprezentuje prof. Marek Żukowski z Uniwersytetu Gdańskiego, wieloletni współpracownik A. Zeilingera.

QuantERA sfinansowała dotąd ponad 100 międzynarodowych projektów z zakresu badań podstawowych i aplikacyjnych, w które zaangażowanych jest blisko 550 grup badawczych. W ostatnim konkursie, rozstrzygniętym pod koniec 2023 roku, wysoko ocenione zostały m.in. wnioski w zakresie obrazowania kwantowego, badań dotyczących sensorów kwantowych opartych na centrach barwnych i badań źródeł pojedynczych fotonów opartych na kropkach kwantowych.

W niemal 40 projektach sfinansowanych przez sieć zaangażowani są naukowcy pracujący w polskich ośrodkach naukowych. – Koordynacja programu przez NCN usytuowała nas w centrum wydarzeń i dodatkowo przyczyniła się do promocji polskiego środowiska kwantowego – mówi dr Radek Łapkiewicz, kierujący Laboratorium Optyki Kwantowej na Uniwersytecie Warszawskim. Badacz zajmuje się wykorzystaniem efektów kwantowych w obrazowaniu, doktorat zrobił w Wiedniu, w grupie prof. Antona Zeilingera, specjalizując się w eksperymentach ze splątanymi fotonami. W konkursie QuantERA z 2023 roku otrzymał grant na projekt aplikacyjny pod nazwą Quantum Multi-Modal Microscopy, który realizuje wspólnie z naukowcami z Francji, Niemiec i Szwajcarii.

Na pytanie, jakie zmiany mogą przynieść technologie kwantowe w obrazowaniu w najbliższym czasie, dr Łapkiewicz, odpowiada, że naturalne jest wykorzystanie narzędzi kwantowych, aby przesunąć granice tego, co możliwe w obrazowaniu biomedycznym. – Zaawansowane obrazowanie biomedyczne często jest ograniczone przez ilość dostępnego światła. Gdy np. chcemy zobaczyć struktury położone głęboko w tkance, trudno tam nieinwazyjnie doprowadzić światło i równie trudno rejestrować światło powracające. Optycy kwantowi specjalizują się w wykrywaniu bardzo słabego światła a metrolodzy kwantowi wiedzą, jak z każdego fotonu uzyskać jak najwięcej informacji – wyjaśnia. Dodaje, że środowisko naukowe pierwsze demonstracje przewag kwantowych ma już za sobą, a w tej chwili pracuje nad „znalezieniem zastosowań w obrazowaniu, gdzie technologie kwantowe okażą się najbardziej przydatne”.

Dr inż. Anna Musiał z Politechniki Wrocławskiej, kierująca projektem FiGanti, w którym współpracują naukowcy z Finlandii, Szwecji, Francji i Niemiec podkreśla, że działanie w międzynarodowym konsorcjum pozwala na zapoznanie się z potencjałem partnerów i może sprzyjać zwiększeniu rozpoznawalności jej uczelni. – Dobrze zrealizowany wspólny projekt to bardzo ważny przyczynek do postrzegania danego ośrodka naukowego w Europie i najlepsza reklama. Istotnym elementem jest też wymiana doświadczeń dotyczących badań, organizacji laboratoriów i pracy zespołów – mówi naukowczyni.

Wybitne osiągnięcia od lat dziewięćdziesiątych Centrum Optycznych Technologii Kwantowych UW

Polscy uczeni mają wybitne osiągnięcia, jeśli chodzi o podstawy teoretyczne. Fundamentalne prace na temat splątania kwantowego powstały w latach 90. ubiegłego stulecia na Uniwersytecie Gdańskim. Prof. Ryszard Horodecki wraz ze współpracownikami stworzył tu ośrodek, który stał się światowym centrum badań w dziedzinie informatyki kwantowej. Instytucje naukowe z Warszawy i Krakowa mają długie tradycje w zakresie optyki kwantowej, z której wyrasta większość obecnych badań, dotyczących nowych sposobów komunikacji, detekcji, metrologii i obrazowania. Naukowcy z UMK w Toruniu pracują w Krajowym Laboratorium FAMO nad nową generacją optycznych zegarów atomowych, najdoskonalszych urządzeń pomiaru czasu na świecie, które mogą być wykorzystywane w geodezji i nawigacji. Zajmują się też innymi zastosowaniami metrologii kwantowej.

Obok prac teoretycznych przybywa również wyników eksperymentalnych uzyskanych w polskich laboratoriach. W ubiegłym roku zespół dr. hab. Michała Parniaka z Centrum Optycznych Technologii Kwantowych UW skonstruował urządzenie potrafiące dokonać konwersji informacji kwantowej pomiędzy pojedynczymi fotonami mikrofalowymi oraz optycznymi. To odkrycie może znaleźć zastosowanie jako element infrastruktury kwantowego internetu, oraz w mikrofalowej radioastronomii. Także w ubiegłym roku grupa dr. Michała Karpińskiego z Laboratorium Fotoniki Kwantowej na tej samej uczelni opracowała nową technikę, która kilkadziesiąt razy zwiększa szybkość przesyłu informacji kwantowej. Oba wynalazki otwierają nowe możliwości techniczne, a wyniki badań naukowców zostały opublikowane jako artykuły w prestiżowym czasopiśmie – Nature Photonics.

– Wszystkie nasze ośrodki naukowe mają duży potencjał, udokumentowany uczestnictwem w projektach europejskich, publikacjami, nagrodami, patentami i kontaktami z przemysłem – ocenia prof. Konrad Banaszek.

Polskie środowisko kwantowe też coraz ściślej ze sobą współpracuje. W maju 2022, z inicjatywy prof. Banaszka, blisko 20 instytucji naukowych i podmiotów gospodarczych powołało Klaster Q – Klaster Technologii Kwantowych, który obecnie liczy już niemal 30 członków. Misją klastra jest rozwój badań nad technologiami kwantowymi oraz merytoryczne i praktyczne wsparcie całej gałęzi polskiego przemysłu kwantowego.

Austria inwestuje środki, Węgry mają drugi program kwantowy

Z raportu „Quantum Technologies Public Policies, 2023” opracowanego przez sieć QuantERA wynika, że większość państw europejskich dostrzegła korzyści, jakie może przynieść rozwój technologii kwantowych i już teraz inwestuje duże środki, by zyskać przewagę konkurencyjną. Zaledwie trzy lata wcześniej tylko kilka z 29 krajów należących do sieci miało opracowane krajowe programy rozwoju tych technologii. Dziś większość ma strategię lub przynajmniej określone priorytety w tej dziedzinie, a pięć – Austria, Dania, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria – dodatkowo przeznacza znaczące środki krajowe na rozwój technologii kwantowych.

Bardzo dużą aktywnością w tym zakresie wykazują się także kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Węgry opracowały już drugi narodowy program na rzecz technologii kwantowych. Na Słowacji powstało narodowe centrum – QUTE, które ma przygotować kraj na przemysł kwantowy. Łotwa przyjęła narodową strategię i powołała inicjatywę Latvian Quantum Initiative, która łączy naukowców specjalizujących się w tej dziedzinie.

Polski nie ma w gronie krajów sygnatariuszy Europejskiej Deklaracji Technologii Kwantowych z grudnia 2023 roku. Nie powstała też narodowa strategia. – Mamy wszystkie atuty, jednak potrzebna jest decyzja polityczna, która by ugruntowała przekonanie, że technologie kwantowe są priorytetem – mówi Sylwia Kostka. Naukowcy liczą, że dokument zostanie przyjęty w najbliższym czasie. Odbyły się już pierwsze rozmowy z przedstawicielami rządu, które według koordynatorki z NCN, „mogą stać się impulsem do dalszych działań”. Prace na strategią rozpoczął Klaster Q.

– Określenie długofalowych celów pozwoli uporządkować i zintegrować rozproszone do tej pory działania. Dla mnie ważne jest to, żeby dla wszystkich stało się jasne, że technologie kwantowe to istotna dziedzina i konieczne jest jej wspieranie w dłuższej perspektywie – stwierdza dr Anna Musiał.

Przyjęcie tego programu to będzie olbrzymia szansa dla rozwoju nauki, gospodarki i biznesu.

Anna Korzekwa-Józefowicz

QuantERA Strategic Conference, Kraków 2022 | Fot. Błażej Górczyński