| Narodowe Centrum Nauki

Aktywizm kurdyjskich kobiet

Kierownik projektu :
dr hab. Joanna Bocheńska
Uniwersytet Jagielloński

Panel: HS2

Konkurs : GRIEG
ogłoszony 17 czerwca 2019 r.

W naszych interdyscyplinarnych badaniach, łączących studia kulturowe, antropologiczne, genderowe i społeczne, analizowaliśmy jak Kurdowie, będący narodem nie posiadającym własnych struktur i instytucji państwowych, działają poza takimi strukturami, samodzielnie budując społeczne i kulturalne instytucje w krajach, których są obywatelami. W ciągu ostatnich pięciu lat w regionie Kurdystanu, położonym w sercu Bliskiego Wschodu i podzielonym między cztery państwa narodowe (Iran, Irak, Syrię i Turcję) dokonały się głębokie przemiany. Niektóre z nich przyniosły nadzieję i były inspirujące dla Kurdów, podczas gdy inne doprowadziły do naruszeń ich praw. Mimo że te transformacje doprowadziły w wielu przypadkach do relokacji całych społeczności niszcząc wiele instytucji, to jednocześnie, zarówno w kurdyjskiej ojczyźnie jak i w diasporze, na scenie pojawiło się wielu nowych działaczy i wiele organizacji.

Zespół podczas seminarium w Instytucie Fafo w Oslo w 2022 r. Zarówno w skali międzynarodowej jak i lokalnie Kurdowie są bardziej znani ze swojej walki partyzanckiej i starć siłowych aniżeli z pokojowego aktywizmu. Skupienie uwagi na przemocy, zarówno w przestrzeni studiów akademickich jak i przekazów medialnych, doprowadziło do relatywnej niewidzialności kurdyjskiego aktywizmu kulturowego i społecznego, mimo że to właśnie taka forma aktywizmu odpowiada za istotne przemiany wewnątrz kurdyjskiej społeczności. Mimo ograniczeń spowodowanych przez opresję państwową, lokalne centra kulturowe, organizacje kobiece ale również indywidualni działacze, tacy jak artyści, pisarze i intelektualiści przyczynili się do kształtowania nowych narracji i wyobraźni moralnych. Ponieważ zarówno głosowi, jak i działalności kobiet poświęcano zazwyczaj mniej uwagi, celem ALCITfem jest skupienie się na roli kobiet, a także na ideach i narracjach moralnych dotyczących społecznej pozycji kobiet i mężczyzn. W naszym projekcie używamy pojęcia alternatywne obywatelstwo, w celu podkreślenia, że Kurdowie na wiele różnych sposobów rozwinęli alternatywne strategie działania (zarówno polityczne jak i pozapolityczne) pozostające poza sferą instytucji i struktur istniejących państw.

W ramach ALCITfem przeprowadziliśmy badania w głównych centrach kurdyjskiego aktywizmu zarówno w Kurdystanie jak i w diasporze posługując się lokalnymi językami znanymi członkom zespołu. Alternatywne obywatelstwo postrzegaliśmy przez pryzmat dwóch wzajemnie zależnych przestrzeni: aktywizmie inicjowanym przez kobiety i jego moralnych i kulturowych podstawach. Te zagadnienia badawcze zostały zrealizowane w odniesieniu do czterech następujących obszarów tematycznych: 1) Reprezentacja kobiety w kurdyjskiej kulturze i jej rola w kształtowaniu postaw obywatelskich 2) Dyskretny aktywizm kurdyjskich kobiet, 3) Kreowanie ról genderowych w kurdyjskich rodzinach, 4) Ekofeminizm. W ten sposób projekt połączył zainteresowanie dla widzialnych i niewidzialnych praktyk przy jednoczesnej uwadze skierowanej na sposób osadzenia aktywizmu w tradycjach kulturowych i moralnych. Oprócz publikacji naukowych zrealizowaliśmy kilka wystaw fotograficznych we współpracy z Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie i Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie.

Z punktu widzenia metod i zaplecza teoretycznego projekt ALCITfem, Aktywizm i jego kulturowe i moralne podstawy: alternatywne obywatelstwo i rola kobiet w Kurdystanie i diasporze, połączył humanistykę i badania społeczne poprzez współpracę następujących instytutów: Pracowni Studiów Kurdyjskich Instytutu Orientalistyki Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (PSK IO UJ, Kraków), Centrum Studiów Genderowych Uniwersytetu Oslo (STK, Senter for Tverrfaglig Kjonnsforskning), Centrum Zaawansowanych Studiów Ludnościowych i Religijnych (CASPAR) na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie (UEK), Fafo, Instytutu Badań Pracy i Społecznych (Oslo) i Muzeum Azji i Pacyfiku (Warszawa).

Pełny tytuł finansowanego projektu: Aktywizm i jego kulturowe i moralne podstawy: alternatywne obywatelstwo i rola kobiet w Kurdystanie i diasporze

dr hab. Joanna Bocheńska

Adiunkt w Instytucie Orientalistyki (Zakład Iranistyki) Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierowniczka Pracowni Studiów Kurdyjskich. Kierowała kilkoma projektami badawczymi poświęconymi kurdyjskiej kulturze i rzeczywistości społecznej. Autorka wielu artykułów, redaktorka książki zatytułowanej Rediscovering Kurdistan’s Cultures and Identities: The Call of The Cricket, która ukazała się nakładem wydawnictwa Palgrave Macmillan w 2018 roku, tłumaczka kurdyjskiej literatury. Tematami jej zainteresowań są kurdyjskie dziedzictwo kulturowe, literatura klasyczna i współczesna. Od lat zajmuje się fotografią: www.joannabochenska.com. Redaktorka strony: www.kurdishstudies.pl.

Pierwsze dwa granty w programie IMPRESS-U finansowane przez NCN

Naukowcy z Rzeszowa i Opola otrzymali dwa pierwsze granty w międzynarodowym konkursie IMPRESS-U. Przez najbliższe dwa lata we współpracy z naukowcami ze Stanów Zjednoczonych i Ukrainy będą wspólnie realizować ambitne badania naukowe. Na ten cel otrzymają łącznie niemal 1,5 mln zł z NCN.

Konkurs IMPRESS-U (International Multilateral Partnerships for Resilient Education and Science System in Ukraine) został ogłoszony w sierpniu 2023 r. Jego celem jest wsparcie doskonałości w nauce, edukacji i innowacji poprzez współpracę międzynarodową oraz promocja i integracja ukraińskich naukowców z międzynarodowym środowiskiem naukowym. IMPRESS-U otwiera nowe możliwości współpracy naukowców polskich i ukraińskich z naukowcami z USA oraz opcjonalnie z krajów bałtyckich: Litwy, Łotwy i Estonii.

Inicjatorem konkursu IMPRESS-U jest amerykańska agencja National Science Foundation (NSF), która pełni rolę agencji wiodącej, co oznacza, że odpowiada za ocenę merytoryczną międzynarodowych wniosków wspólnych. Pozostałe agencje partnerskie zatwierdzają wyniki oceny merytorycznej dokonanej przez agencję wiodącą i przyznają finansowanie dla poszczególnych zespołów badawczych.

Dzięki inicjatywie IMPRESS-U polscy badacze mogą brać aktywny udział w integracji ukraińskich badaczek i badaczy z globalnym środowiskiem naukowym oraz pomóc w odbudowie ekosystemu naukowego w Ukrainie.

O usprawnianiu działania głębokich sieci neuronowych

Laureatem konkursu został zespół dr hab. Anny Lytovej z Uniwersytetu Opolskiego, który będzie współpracować z dr hab. Radosławem Adamczakiem z Uniwersytetu Warszawskiego przy realizacji projektu pt. Teoria macierzy losowych i jej zastosowania w uczeniu głębokim we współpracy z 10 innymi uczestnikami ze Stanów Zjednoczonych i Ukrainy. Partnerem po stronie amerykańskiej jest prof. Leonid Berlyand z Uniwersytetu Stanowego Pensylwania, zaś pracami badawczymi po stronie ukraińskiej będzie kierować prof. Victor Slavin z Fizyko-Technicznego Instytutu Niskich Temperatur im. B. Verkina Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Charkowie.

Dr hab. Anna Lytova, fot. archiwum prywatne Dr hab. Anna Lytova jest profesorem w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Opolskiego. Stopień doktora nauk matematycznych uzyskała na Charkowskim Uniwersytecie Narodowym im. Wasyla Karazina, od 7 lat mieszka i pracuje w Polsce. W pracy badawczej zajmuje się teorią macierzy losowych, teorią grafów losowych, asymptotyczną analizą geometryczną oraz statystyką.

– Z propozycją złożenia wspólnego wniosku w konkursie IMPRESS-U zgłosił się do mnie prof. Berlyand. Znam jego dorobek i prace, mieliśmy okazję spotkać się wcześniej na seminariach. W projekcie IMPRESS-U będziemy współpracować po raz pierwszy – mówi Anna Lytova. – Bardzo chcieliśmy wykorzystać tę możliwość finansowania, żeby w tym trudnym wojennym czasie wesprzeć wybitnych matematyków reprezentujących tzw. charkowską szkołę matematyczną.

Przedmiotem badań w projekcie IMPRESS-U jest teoria macierzy losowych. Macierze, w dużym uproszczeniu, to prostokątne lub kwadratowe tablice liczb, które opisują jakieś zjawisko za pomocą różnych parametrów, spośród których wiele jest niewiadomych. Macierze w szczególności są wykorzystywane do rozwiązywania układów równań. Teoria macierzy losowych to dział matematyki, którego głównym obiektem badań jest widmo dużych macierzy o losowych współczynnikach, wybranych z różnych rozkładów prawdopodobieństwa oraz posiadających różne typy symetrii. Macierze losowe bardzo dobrze sprawdzają się jako narzędzia do modelowania systemów złożonych i są wykorzystywane w wielu różnych dziedzinach i kontekstach. W ostatnich latach znalazły zastosowanie w szybko rozwijającej się dziedzinie uczenia maszynowego, m.in. w teorii głębokich sieci neuronowych. Naukowcy stoją przez wyzwaniem zrozumienia działania i usprawnienia procesów uczenia tych sieci, aby zwiększyć ich efektywność. W projekcie finansowanym w programie IMPRESS-U zespoły z Opola i Warszawy we współpracy z partnerami z zagranicy będą analizować własności spektralne macierzy losowych związanych z sieciami neuronowymi za pomocą metod analitycznych i numerycznych oraz rozwiną narzędzia pozwalające na zwiększenie dokładności i redukcję złożoności algorytmów uczących.

– Nasz projekt to nie tylko badania, to również wsparcie działalności edukacyjnej prowadzonej przez zdolnych młodych matematyków – studentów i doktorantów, którzy w wojennej rzeczywistości nadal prowadzą zajęcia dla dzieci z kół matematycznych olimpijskich i kształcą nowe pokolenie ukraińskich matematyków – podkreśla dr hab. Lytova.

Na sfinansowanie polskiej części prac badawczych Narodowe Centrum Nauki przeznaczy niemal 360 tys. zł.

Rozwój medycyny regeneracyjnej

Drugim laureatem konkursu IMPRESS-U, który otrzyma finansowanie od NCN jest dr Oleksandr Korchynskyi. Jest biologiem molekularnym i komórkowym. Od ponad 20 lat pracuje z komórkami macierzystymi, nad regulacją ich różnicowania i działania funkcjonalnego. Ma w swoim dorobku naukowym prace w „Nature” i „Science”. Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta na Uniwersytecie Rzeszowskim.

Dr Oleksandr Korchynskyi, fot. archiwum prywatne Naukowiec stoi na czele zespołu z Polski, który dzięki finansowaniu w IMPRESS-U zrealizuje badania zatytułowane „Wielocechowe powierzchnie do wysokowydajnego sortowania komórek”. Amerykańskim partnerem w projekcie jest zespół pod kierownictwem dr Sergiya Minko z Uniwersytetu w Georgii, a pracami po ukraińskiej stronie będzie kierować prof. Yaroslav Ilnytskyy z Instytutu Fizyki Fazy Skondensowanej we Lwowie. Budżet polskiej części badań to niemal 1,08 mln zł.

Starzenie się społeczeństwa, choroby, zaburzenia oraz konflikty zbrojne stawiają coraz większe wyzwania przed medycyną regeneracyjną. Naukowcy na całym świecie pracują nad rozwinięciem metod, które pozwolą na szybkie namnożenie specyficznych terapeutycznych komórek macierzystych i zwiększą możliwości odbudowy ubytków tkanek lub wyhodowania całych organów, które będą mogły być przeszczepiane pacjentom. Największym wyzwaniem w tym kontekście jest obecnie szybkie i efektywne oddzielanie od siebie komórek terapeutycznych od komórek potencjalnie niebezpiecznych.

– Amerykańscy i ukraińscy partnerzy projektu współpracują ze sobą od dłuższego czasu. Ja z kolei pracowałem wcześniej z naukowcami z Ukrainy nad stworzeniem komputerowych modeli procesów biomedycznych. Kilka miesięcy temu dostałem od nich zapytanie, czy mam wśród moich kontaktów naukowych w Polsce kogoś, kto zajmuje się sortowaniem komórek. Tak się składa, że mój zespół ma w tym obszarze duże doświadczenie i w ten sposób dołączyliśmy do zespołu wnioskującego o grant w konkursie IMPRESS-U – mówi dr Korchynskyi.

Międzynarodowe konsorcjum realizujące grant w IMPRESS-U będzie pracować nad stworzeniem nowoczesnych "mądrych" wielocechowych powierzchni ("smart surfaces"), które będą mogły być wykorzystane do wysokowydajnego sortowania przeprogramowanych komórek macierzystych (iPS). W trakcie prac naukowcy wykorzystają modele symulacyjne, a także metody eksperymentalne.

– Program IMPRESS-U jest jednocześnie programem edukacyjnym i naukowym. Dzięki temu, że badania po polskiej stronie będą realizowane w Rzeszowie, który jest położony w bliskiej odległości od ukraińskiego Lwowa, będziemy mogli działać jako skuteczny hub dla wymiany naukowej młodzieży z Ukrainy i Polski – podkreśla dr Korchynskyi.

O konkursie

Nabór wniosków w IMPRESS-U jest nadal otwarty. Finansowanie mogą zdobyć projekty, w których realizację będą zaangażowane zespoły z USA, Polski i Ukrainy oraz opcjonalnie z Litwy, Łotwy lub Estonii. Kierownik polskiego zespołu musi mieć co najmniej stopień naukowy doktora, a polska część projektu może być rozplanowana na maksymalnie 24 miesiące. Projekty muszą dotyczyć tematyki badawczej programu EAGER oraz spełniać jego warunki.

Polskimi instytucjami partnerskimi w IMPRESS-U są Narodowe Centrum Nauki, które przeznaczy dla krajowych zespołów łącznie 17 milionów złotych na nowe projekty oraz Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej z budżetem w wysokości 7 milionów złotych, która będzie finansować poszerzenie projektów realizowanych już przez zespoły amerykańskie o współpracę z zespołami polskimi w ramach tzw. International Supplements.

Zagraniczne zespoły mogą składać wnioski o finansowanie projektów badawczych do US National Academy of Sciences (US NAS) – w przypadku badaczy z Ukrainy, Research Council of Lithuania (LMT), Latvian Council of Science (LCS) i Estonian Research Council (ETAG).

O założeniach i warunkach konkursu IMPRESS-U posłuchać można także w odcinku nr 7 podcastu NCN poświęconemu współpracy międzynarodowej.

Ogłoszenie IMPRESS-U

Listy rankingowe

Rola ludzkiej PNPazy w mitochondrialnym metabolizmie RNA

Kierownik projektu :
dr Katarzyna Bandyra
Uniwersytet Warszawski

Panel: NZ1

Konkurs : POLS
ogłoszony 16 marca 2020 r.

Mitochondria, pełniące rolę małych „elektrowni”, są niezbędne dla niemal każdej ludzkiej komórki do prawidłowego funkcjonowania. Zaburzenia pracy tych organelli wiążą się z licznymi schorzeniami, między innymi z chorobami nowotworowymi i neurodegeneracyjnymi, oraz nieprawidłowymi reakcjami zapalnymi. Niektóre potrzebne mitochondriom do prawidłowego działania białka muszą zostać do nich zaimportowane. Jednym z takich białek jest fosforylaza polinukleotydowa (hPNPaza), występujący u wielu organizmów enzym degradujący RNA. Zmutowane warianty hPNPazy znajdowane są u ludzi z różnymi zaburzeniami, głównie neurologicznymi, co podkreśla znaczenie tego białka w regulacji metabolizmu mitochondriów. Część PNPazy zlokalizowana jest w macierzy mitochondrialnej, gdzie współdziała z innym białkiem, helikazą Suv3, w niszczeniu zbędnego RNA. Jednakże większość ludzkiej PNPazy znajduje się w przestrzeni międzybłonowej mitochondriów (IMS), obszarze pomiędzy dwiema membranami otaczającymi macierz mitochondrialną, gdzie jej rola jest zagadkowa. dr Katarzyna Bandyra, fot. Michał Łepecki

Z PNPazą zaznajomiona jestem od dawna, gdyż badałam funkcje tego enzymu w bakteriach. Od wielu lat znana jest rola PNPazy w degradacji i procesowaniu bakteryjnego RNA. Natomiast ja odkryłam, że bakteryjna PNPaza może tworzyć kompleks z innym białkiem i RNA, przez co jej funkcja zmienia się o 180 stopni i zamiast degradować RNA zaczyna go chronić. W ten sposób jeden enzym, którego podstawową funkcją jest niszczenie RNA, w określonych warunkach działa również jako jego białko opiekuńcze. Ludzka i bakteryjna PNPaza są bardzo podobne pod względem sekwencji i struktury, więc istnieje możliwość, że mają podobne funkcje.

W moich badaniach koncentruję się na zrozumieniu funkcji ludzkiej PNPazy w przestrzeni międzybłonowej mitochondriów, kierując się hipotezą, że ludzka PNPaza mogłaby chronić RNA podobnie jak bakteryjna, co byłoby możliwym wyjaśnieniem jej roli w IMS. Przełączenie aktywności hPNPazy mogłoby następować w obecności specjalnego rodzaju RNA, którego hPNPaza nie mogłaby zniszczyć, lub innego białka i RNA, podobnie jak to przebiega u bakterii, natomiast w macierzy mitochondrialnej hPNPaza współdziałając z białkiem Suv3 degradowałaby RNA. W ten sposób poprzez fizyczne rozdzielenie puli hPNPazy w dwóch różnych lokalizacjach te dwie jej aktywności mogłyby wspomagać optymalne funkcjonowanie mitochondriów.

dr Katarzyna Bandyra, fot. Michał Łepecki W celu sprawdzenia, czy ludzka PNPaza może pełnić dwie różne funkcje w mitochondriach, przeprowadzam eksperymenty z zakresu biochemii, biofizyki oraz biologii molekularnej i strukturalnej. Ich celem jest określenie, czy poza degradacją RNA hPNPaza funkcjonuje jako białko regulatorowe zależne od RNA, które chroni RNA np. podczas transportu do czy z mitochondriów. Poza analizą właściwości samej hPNPazy, opracowuję metodę uzyskania informacji o innych białkach i cząsteczkach RNA oddziałujących z hPNPazą bezpośrednio w komórkach ludzkich. W tym celu izoluję mitochondria i rozdzielam je na frakcje, które odpowiadają IMS lub macierzy, a następnie przeprowadzam eksperymenty typu pull-down aby porównać partnerów białkowych i RNA hPNPazy w różnych lokalizacjach. Ponadto będę analizować zidentyfikowane białka i RNA in vitro pod kątem tworzenia kompleksów z hPNPazą, a najbardziej stabilne kompleksy zostaną zbadane przy użyciu mikroskopii krioelektronowej, techniki, która pozwala uzyskać precyzyjną trójwymiarową strukturę analizowanych próbek. Badania te pomogą zrozumieć rolę ludzkiej PNPazy w przestrzeni międzybłonowej mitochondriów i stanowią wstęp do długoterminowego planu badań, który być może przyczyni się do rozwoju terapii genowych chorób mitochondrialnych.

Pełny tytuł finansowanego projektu: Badania strukturalne i funkcjonalne roli ludzkiej PNPazy w mitochondrialnym metabolizmie RNA

dr Katarzyna Bandyra

Ukończyła studia magisterskie na Uniwesytecie Warszawskim na kierunku Biotechnologia, ze specjalizacją w biologii molekularnej. Studia doktoranckie odbyła na Wydziale Biochemii Uniwersytu Cambridge, gdzie zafascynowała się biologią strukturalną. Po ukończeniu studiów kontynuowała pracę na Uniwersytecie Cambridge wykorzystując kriomikroskopię elektronową (cryoEM), dynamicznie rozwijającą się technikę, która pozwoliła na wgląd w różne makromolekularne kompleksy będące do tej pory poza zasięgiem badań z zakresu biologii strukturalnej. W 2021 roku wróciła do Polski ze swoim własnym programem badawczym, w którym wykorzystuje cryoEM do badania białek i ich kompleksów z RNA.

Dowody gwałtownych zjawisk glacjalnych na obszarze północno-wschodniej Polski

Kierownik projektu :
dr hab. Piotr Weckwerth, prof. UMK
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Panel: ST10

Konkurs : OPUS 16
ogłoszony 14 września 2018 r.

Nadrzędnym celem badań realizowanych w ramach projektu jest identyfikacja, charakterystyka i analiza nieznanych dotąd w Europie, jednoznacznych dowodów na istnienie ekstremalnych zjawisk glacjalnych, jakimi były w czasie ostatniego zlodowacenia gwałtowne wypływy dużych ilości wód roztopowych i szarże brzeżnej części lądolodu. Wyniki przeprowadzonych dotychczas badań pozwoliły na rozpoznanie cech morfologicznych form wskaźnikowych ekstremalnych zjawisk glacjalnych oraz procesów związanych z ich rozwojem, co w przypadku południowej, brzeżnej części lądolodu skandynawskiego pozostawało enigmatyczne.

Badania terenowe w stanowisku Biała Woda na północ od Suwałk (od lewej W. Wysota, A. Krawiec, P. Weckwerth – kierownik grantu NCN, M. Chabowski, D. Kumar, E. Kalińska), fot. Andrzej Romański W odniesieniu do genezy form lodowcowych, zrekonstruowano procesy, jakie powodowały ich rozwój oraz akumulację osadów pod lądolodem i w obrębie strumienia lądolodu w okolicy Rajgrodu. Zostały tam zidentyfikowane formy typu moreny żebrowanej reprezentowane przez zespoły równoległych wałów zorientowanych prostopadle do kierunkiem ruchu lodu, powstałe subglacjalnie (pod lądolodem) w wyniku szybkiego ruchu lodowca i deformacji jego podłoża, przy współudziale nacisku lodowego. Z kolei rozpoznanie morfologii, budowy geologicznej i genezy form powstałych w efekcie katastrofalnych powodzi lodowcowych w Polsce północno-wschodniej, umożliwiło poznanie natury procesów transportu i akumulacji osadów takich powodzi oraz ich energii i reżimu przepływu, jak również jego parametrów hydraulicznych (głębokości, prędkości, spadku zwierciadła wód itp.).

dr hab. Piotr Weckwerth, fot. Michał Łepecki Badania prowadzone w ostatnich kilku latach w ramach projektu finansowanego przez NCN umożliwiły rozpoznanie w północno-wschodniej Polsce systemu morfogenetycznego powodzi lodowcowych, składającego się z dwóch głównych części. Pierwszą z nich tworzy zespół dolin podlodowcowych wraz z rozległym obniżeniem stanowiącym strefę źródłową wód powodziowych. Drugą cześć systemu stanowią dwie doliny proglacjalne łączące się w okolicy Suwałk i tworzące dalej na południe szeroką równinę sandrową. Prowadzone w obrębie tych form badania osadów i warunków ich depozycji pozwoliły na zidentyfikowanie po raz pierwszy w obrębie Niżu Europejskiego form wskaźnikowych powodzi lodowcowych z czasu ostatniego zlodowacenia, do których należą formy typu transverse furrows, cyclic steps, scours oraz małoskalowe odsypy typu pendant bars i chute bars. Do najbardziej charakterystycznych form wielkich powodzi lodowcowych, rozpoznanych w efekcie prowadzonych badań na Suwalszczyźnie, należą megadiuny, których skupiska rozpoznano w okolicy jezior Wigry oraz Serwy. Szerokie spektrum badań tych form dotyczyło wydzielenia ich typów morfologicznych i estymacji paleohydraulicznych, określenia cech środowisk sedymentacyjnych w różnych strefach szlaku powodzi lodowcowej, przestrzennego i czasowego zróżnicowania depozycji poszczególnych typów osadów oraz czasu ich depozycji (z zastosowaniem metody OSL). Do najważniejszych osiągnięć należy także identyfikacja potencjalnego źródła wód powodzi lodowcowych Suwalszczyzny, którym było jezioro subglacjalne położone na obszarze Litwy, gdzie zidentyfikowane zostały osady takiego jeziora zalegające po gliną lodowcową korelowaną z fazą pomorską ostatniego zlodowacenia. Rozpoznany zasięg przestrzenny tego jeziora umożliwił przeprowadzenie rekonstrukcji przepływu wód zarówno w warunkach subglacjalnych, jak i na przedpolu lądolodu. W celu modelowania dynamiki tego przepływu wykorzystane zostały techniki geoinformacyjne i oprogramowania HEC-RAS. W ramach przeprowadzonych symulacji potwierdzono położenie zbiornika wód roztopowych będącego źródłem powodzi lodowcowych, do których dochodziło w wyniku wypływów tych wód z trzech różnych bram lodowcowych, oraz obliczono hydrogramy ich przepływu w strefie proglacjalnej.

Uzyskane dotychczas wyniki badań geomorfologicznych i sedymentologicznych zostały opublikowane w kilku artykułach naukowych czasopism z listy JCR oraz w rozdziale monografii wydanej przez wydawnictwo Springer Nature. Rozpoznane w ramach realizacji grantu formy, osady i procesy związane z powodziami lodowcowymi o przepływach wód do 2 mln m³/s, nadają przeprowadzonym badaniom rangę światową i w nowym świetle stawiają zjawiska glacjalne w północno-wschodniej Polsce i zachodniej Litwie, które, jak się okazuje, miały fundamentalne znaczenie dla ewolucji systemu dolinnego na Niżu Europejskim. Uzyskane wyniki badań zostały docenione w konkursie organizowanym przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska poprzez przyznanie tytułu Nagroda "GEOLOGIA 2021" w kategorii „Dorobek, fundamentalne odkrycie”.

Strefa wypływu wód roztopowych spod lądolodu podczas Suwalskiej Megapowodzi Lodowcowej w okolicy Bachanowa, fot. Piotr Weckwerth

Pełny tytuł finansowanego projektu: Dowody geomorfologiczne i implikacje paleogeograficzne katastrofalnych powodzi i szarży lodowcowych południowego sektora lądolodu skandynawskiego w późnym vistulianie (MEASSIS)

dr hab. Piotr Weckwerth, prof. UMK

(ur. 1971 r.) geomorfolog i geograf. Prowadzi badania z zakresu geomorfologii glacjalnej i fluwialnej na obszarze Niżu Europejskiego i w obszarach współcześnie zlodowaconych. Szczególne zainteresowania naukowe dotyczą powodzi lodowcowych, sedymentologii fluwialnej, rozwoju rzeźby glacjalnej i systemu dolinnego Europy oraz estymacji dawnych przepływów rzek w rekonstrukcjach paleogeograficznych i paleośrodowiskowych.

dr hab. Piotr Weckwerth, fot. Michał Łepecki

Finansowanie przez NCN projektów z list rezerwowych

– Potwierdzamy gotowość do uruchomienia procedur finansowania projektów, które znalazły się na listach rezerwowych w konkursach OPUS 25, PRELUDIUM 22, MAESTRO 15 i SONATA BIS 13 – podkreśla dyrektor NCN Krzysztof Jóźwiak. – Podjęcie zaplanowanych działań będzie możliwe po zmianie planu finansowego NCN.

W listopadzie ubiegłego roku, w związku ze staraniami Centrum o zwiększenie budżetu na finansowanie badań podstawowych, Rada NCN podjęła uchwałę umożliwiającą tworzenie list rezerwowych w konkursach OPUS 25, PRELUDIUM 22, MAESTRO 15 i SONATA BIS 13. Takie rozwiązanie otworzyło drogę do wykorzystania przez NCN ewentualnych dodatkowych funduszy na sfinansowanie prac badawczych w polskich jednostkach już w 2024 roku.

Wnioski umieszczone na listach rezerwowych to wnioski wysoko ocenione, które zdaniem ekspertów powinny być finansowane, a nie dostały decyzji pozytywnej z powodu braku środków w budżecie Centrum w momencie rozstrzygnięcia konkursów.

Wszystkie konkursy, w których otwarto możliwość tworzenia przez zespoły ekspertów list rezerwowych, zostały rozstrzygnięte. Ich wyniki zostały opublikowane na stronie internetowej NCN, zaś wnioskodawcy, których projekty zostały umieszczone na listach rezerwowych, otrzymali decyzję z odpowiednią adnotacją.

14 lutego minister nauki Dariusz Wieczorek zapowiedział zwiększenie budżetu Narodowego Centrum Nauki w 2024 roku o 200 milionów złotych. Dzięki tej decyzji, badaczki i badacze pracujący w polskich jednostkach jeszcze w tym roku otrzymają dodatkowe środki na realizację projektów badawczych. To bardzo dobra wiadomość dla środowiska naukowego, które od miesięcy sygnalizowało potrzebę zwiększenia nakładów na finansowanie grantowe za pośrednictwem NCN. Decyzja ministra między innymi pozwoli na uruchomienie procedur finansowania projektów z list rezerwowych. Będzie to jednak możliwe dopiero po zmianie planu finansowego Narodowego Centrum Nauki na 2024 rok. Obecnie oczekujemy na zatwierdzenie tej zmiany przez ministra nauki.

Po zatwierdzeniu zmiany planu finansowego, Rada NCN podejmie uchwały w sprawie zwiększenia środków finansowych w ramach poszczególnych konkursów. Następnie, środki te zostaną podzielone na poszczególne dyscypliny lub grupy dyscyplin zgodnie z przyjętą wcześniej uchwałą Rady ws. możliwości tworzenia list rezerwowych w konkursach OPUS 25, PRELUDIUM 22, SONATA BIS 13 i MAESTRO 15. Wnioski będą kierowane do finansowania zgodnie z ich kolejnością na liście rezerwowej, do wysokości środków finansowych ustalonych przez Radę. Dyrektor NCN wyda decyzje zmieniające dla projektów zakwalifikowanych do finansowania. Wszystkie decyzje i procedury będą realizowane w najkrótszym możliwym terminie.

Wyniki OPUS 25 i PRELUDIUM 22

Wyniki MAESTRO 15 i SONATA BIS 13

Tryb tworzenia list rezerwowych

Badania nad nowymi metodami diagnostyki raka piersi

Kierownik projektu :
dr Karol Andrzej Jelonek
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie - Państwowy Instytut Badawczy

Panel: NZ7

Konkurs : GRIEG
ogłoszony 17 czerwca 2019 r.

Co roku u ponad 2 miliony kobiet na całym świecie zapada na raka piersi, który jest przyczyną śmierci jednej trzeciej z nich. Ponieważ najważniejszą przyczyną dużej śmiertelności z powodu tego nowotworu jest późne rozpoznanie, w wielu krajach wprowadzono badania przesiewowe, oparte przede wszystkim na metodach obrazowania, które mają kilka słabych punktów w zakresie precyzji diagnostycznej. Dlatego też poszukuje się nowych metod, które umożliwią wiarygodne wykrywanie zmian zachodzących w organizmie na jak najwcześniejszym etapie rozwoju choroby nowotworowej. Źródłem potencjalnych biomarkerów raka piersi są składniki płynów ustrojowych, w tym zróżnicowana grupa metabolitów. Skład i stężenie tych małych cząsteczek obecnych we krwi integruje informacje o wszystkich procesach biologicznych, odzwierciedlając tym samym aktualny stan organizmu.

dr Karol Andrzej Jelonek, fot. Michał Łepecki Tematem projektu było scharakteryzowanie profilu metabolicznego surowicy krwi u kobiet ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi oraz sygnatury metabolomicznej specyficznej dla pacjentek, u których zdiagnozowano raka piersi. Do analiz wykorzystano materiał pobrany od zdrowych uczestniczek norweskiego badania populacyjnego przeprowadzonego w latach 1995-1997 w regionie Trøndelag (badanie HUNT2), u których w ciągu 15-letniej obserwacji zdiagnozowano nowotwór, oraz próbki kobiet chorych na nowotwór oraz zdrowych ochotniczek ze zbiorów Centrum Badań Translacyjnych i Biologii Molekularnej Nowotworów. Profil metabolitów w surowicy analizowano ilościowo metodą spektrometrii mas z użyciem komercyjnego zestawu Absolute IDQ p400 HR, który pozwala na wykrycie ponad 400 metabolitów i grup izomerycznych lipidów.

W wyniku badań uzyskano kilka interesujących wyników. Zauważono, że wiek dawców jest istotnym czynnikiem zmiany stężenia metabolitów, dlatego badania należy prowadzić na grupach o małym przedziale wiekowym, zapewniającym podobną strukturę wiekową porównywanych grup. Stwierdzono, że obniżone stężenie lipidów i aminokwasów w surowicy wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi w grupie zdrowych kobiet. Niestety brak uniwersalnego wzorca zmian (wspólnego dla różnych grup wiekowych) oraz mała moc statystyczna różnic nie pozwoliły na zaproponowanie sygnatury ryzyka metabolicznego. Wykazano, że obniżony poziom większości aminokwasów (z wyjątkiem Arg i Gln), ceramidów, glicerydów i lizofosfatydylocholin, a także zwiększone stężenie heksoz i acylokarnityn są charakterystycznymi cechami metabolomu surowicy chorych na raka piersi. Ponadto odkryto, że zestaw metabolitów odróżniający zdrowe osoby od osób chorych na raka piersi obejmował cząsteczki będące częścią hipotetycznej uniwersalnej sygnatury nowotworu, charakterystycznej dla wielu guzów litych.

Więcej o projekcie na stronie SEMPRA Project.

dr Karol Andrzej Jelonek z zespołem: Katarzyną Mrowiec (po lewej) i Lucyną Ponge (po prawej), fot. Michał Łepecki

Pełny tytuł finansowanego projektu: Wykorzystanie profilu metabolitów surowicy w ocenie ryzyka zachorowania na raka piersi

dr Karol Andrzej Jelonek

Uzyskał tytuł magistra inżyniera technologii i inżynierii chemicznej na Wydziale Chemii Politechniki Śląskiej w Gliwicach w 2007 r. oraz tytuł magistra radiobiologii na Wydziale Onkologii University College London w Wielkiej Brytanii w 2008 r. W 2011 r. uzyskał stopień doktora nauk medycznych w Centrum Onkologii – Instytucie w Gliwicach. W 2012 r. odbył trzymiesięczny staż naukowy ukierunkowany na biomedyczne wykorzystanie technik spektrometrii mas w Naukowym Centrum Biomedycznym, Sheffield Hallam University w Wielkiej Brytanii. Od 2018 r. pracuje na stanowisku adiunkta w Narodowym Instytucie Onkologii w Gliwicach. Jego obecne zainteresowania badawcze dotyczą wpływu radioterapii na zmiany profilu metabolitów i białek we krwi chorych na nowotwory oraz poszukiwania nowych metabolomicznych markerów nowotworowych.

Konkursy MAESTRO 15 i SONATA BIS 13 rozstrzygnięte

Siedem grantów mistrzowskich dla doświadczonych naukowców oraz 38 grantów na stworzenie nowego zespołu naukowego otrzymają badaczki i badacze pracujący w polskich jednostkach. Na sfinansowanie zwycięskich projektów NCN przeznaczy niemal 126,5 mln zł.

Konkurs MAESTRO to najbardziej prestiżowy spośród krajowych konkursów Narodowego Centrum Nauki. Wspiera realizację pionierskich badań naukowych, w tym interdyscyplinarnych, ważnych dla rozwoju nauki, wykraczających poza dotychczasowy stan wiedzy i których efektem mogą być odkrycia naukowe.

Jest przeznaczony dla doświadczonych badaczek i badaczy, którzy mają stopień doktora. Kierownicy projektów muszą mieć w swoim dorobku w ciągu ostatnich 10 lat co najmniej pięć publikacji w renomowanych czasopismach, wydawnictwach naukowych polskich lub zagranicznych, a także mieć doświadczenie w roli kierownika co najmniej dwóch projektów badawczych wyłonionych w drodze konkursów ogólnokrajowych lub międzynarodowych i spełniać inne kryteria konkursowe.

W konkursie tym można otrzymać środki na wynagrodzenia dla zespołu badawczego, w tym również stypendia dla studentów lub doktorantów, zakup lub wytworzenie aparatury naukowo-badawczej oraz pokryć inne koszty związane z wydatkami niezbędnymi do realizacji projektu badawczego.

W piętnastej edycji konkursu MAESTRO zespoły ekspertów oceniające wnioski w NCN wyłoniły siedem zwycięskich projektów spośród 56 zgłoszonych propozycji. Projekty będą realizowane przez jednostki oraz konsorcja z sześciu miast: Białegostoku, Poznania, Katowic, Krakowa, Łodzi oraz Warszawy. Łączny budżet przyznany na realizację projektów to niemal 21,2 mln zł. Liczbowy wskaźnik sukcesu wyniósł w konkursie MAESTRO 15 wyniósł 12,5%.

Lista rankingowa ze streszczeniami popularnonaukowymi

Lista rankingowa MAESTRO 15 .pdf

W poprzednich czternastu edycjach konkursu MAESTRO przyznaliśmy 278 grantów o wartości ponad 761,5 mln zł. Baza projektów.

SONATA BIS dla młodych naukowców na ambitne projekty

W konkursie SONATA BIS naukowczynie i naukowcy mogą ubiegać się o środki na założenie nowego zespołu badawczego. To unikatowa szansa na uzyskanie samodzielności przez naukowców w okresie od 5 do 12 lat po uzyskaniu stopnia doktora. Laureaci będą mogli zbudować zespół, który będzie pracować nad najbardziej ambitnymi projektami w obszarze badań podstawowych, przy zapewnieniu stabilnego finansowania na 36, 48 albo 60 miesięcy.

Budżet projektu SONATA BIS może obejmować środki na wynagrodzenia dla kierownika i członków zespołu badawczego, w tym również stypendia dla studentów lub doktorantów, zakup lub wytworzenie aparatury naukowo-badawczej oraz inne koszty związane z wydatkami niezbędnymi do jego realizacji.

W trzynastej edycji konkursu SONATA BIS na liście laureatów znalazło się 38 projektów, które zostały wyłonione przez zespoły ekspertów spośród 420 złożonych wniosków. Na ich realizację naukowcy pracujący w jednostkach na terenie całej Polski otrzymają ponad 105,2 mln zł. Liczbowy wskaźnik sukcesu w konkursie wyniósł 9,05%.

Lista rankingowa ze streszczeniami popularnonaukowymi

Lista rankingowa SONATA BIS 13 .pdf

W dwunastu dotychczas rozstrzygniętych konkursach SONATA BIS przyznaliśmy finansowanie dla 881 projektów na łączną kwotę ponad 1,57 mld zł. Baza projektów.

Ocena wniosków

Wnioski w konkursach MAESTRO i SONATA BIS są oceniane w standardzie dwuetapowej oceny środowiskowej peer-review. W pierwszym etapie oceny każdy wniosek jest opiniowany merytorycznie przez co najmniej dwóch członków zespołu ekspertów powołanego przez Radę NCN do oceny wniosków w danym konkursie. Następnie te opinie są dyskutowane podczas pierwszego posiedzenia panelowego, a zespół kolegialnie podejmuje decyzję o tym, czy wniosek zostanie skierowany do drugiego etapu oceny. W drugim etapie każdy wniosek jest opiniowany przez co najmniej dwóch recenzentów spoza zespołu ekspertów, a kierownik projektu jest zapraszany do siedziby NCN na rozmowę kwalifikacyjną. Zespół ekspertów ustala ostateczną ocenę dla wniosku, z uwzględnieniem indywidualnych opinii zewnętrznych recenzentów oraz wyniku rozmowy kwalifikacyjnej a następnie wskazuje wnioski rekomendowane do finansowania.

Listy rezerwowe

Podobnie jak w przypadku konkursów rozstrzygniętych w listopadzie 2023 roku, zespoły ekspertów w procesie oceny wniosków w konkursach MAESTRO 15 i SONATA BIS 13 przygotowały listy rezerwowe projektów. Wnioski umieszczone na listach rezerwowych to wnioski wysoko ocenione, które zdaniem ekspertów powinny być finansowane, a nie dostały decyzji pozytywnej wyłącznie z powodu braku środków w budżecie Centrum.

Przygotowanie tych list było możliwe dzięki podjęciu przez Radę NCN, uchwały umożliwiającej Zespołom Ekspertów przygotowanie list rezerwowych. Takie rozwiązanie zostało zaprojektowane w związku z podejmowanymi przez Centrum staraniami o zwiększenie budżetu na finansowanie badań. Dzięki jego wdrożeniu Narodowe Centrum Nauki jest przygotowane na zagospodarowanie jeszcze w tym roku dodatkowych pieniędzy w swoim budżecie, których przekazanie zapowiedział minister nauki Dariusz Wieczorek podczas konferencji prasowej 14 lutego 2024 roku: 200 mln zł więcej w budżecie NCN.

Po przeprowadzeniu procedury zmiany planu finansowego na 2024 rok i przekazaniu Narodowemu Centrum Nauki dodatkowych środków, Rada NCN podejmie odpowiednie uchwały zmieniające budżety poszczególnych konkursów.

Co oznacza umieszczenie na listach rezerwowych?

Badaczki i badacze, których projekty znalazły się na listach rezerwowych otrzymali decyzje negatywne, ale z adnotacją o umieszczeniu na takiej liście. Nie są ograniczeni w żaden sposób w realizacji swoich praw w postępowaniu konkursowym, mogą składać odwołania od decyzji dyrektora NCN i wnioski w kolejnych konkursach.

W momencie, kiedy Rada NCN podejmie uchwały o zwiększeniu puli środków w poszczególnych konkursach, wnioski z list rezerwowych będą finansowane w kolejności zgodnej z rankingiem przyjętym przez Zespoły Ekspertów. To, ile projektów z listy rezerwowej ostatecznie zostanie sfinansowanych, uzależnione jest od kwoty, jaką Rada przeznaczy na dany konkurs.

Wnioskodawcy, których projekty z list rezerwowych zostaną zakwalifikowane do finansowania otrzymają decyzje zmieniające, informacja zostanie również zamieszczona na stronie NCN.

Listy rankingowe

Tryb tworzenia list rezerwowych

Ogłoszenie MAESTRO 15

Ogłoszenie SONATA BIS 13

Warsztaty online dla pracowników administracji jednostek naukowych

Zapraszamy na pierwszy w tym roku webinar szkoleniowy dla pracowników jednostek naukowych zaangażowanych w obsługę administracyjną projektów badawczych, staży i stypendiów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki.

Spotkanie odbędzie się 19 marca 2023 r. o godz. 10:00 za pośrednictwem platformy Clickmeeting. Podczas webinaru zostaną przybliżone zagadnienia związane z realizacją projektu badawczego takie jak: aplikowanie do konkursów NCN, podpisanie umowy o realizację projektu, aneksowanie umów, raportowanie w projekcie oraz zagadnienia z zakresu wynagrodzeń i stypendiów w projektach NCN, Open Access i kontroli projektu w jednostce.

Szkolenie poprowadzą pracownicy NCN bezpośrednio zaangażowani w proces obsługi i rozliczenia projektów badawczych.

W celu zapewnienia wysokiej jakości spotkania oraz komfortu kontaktu z Państwem planowana liczba uczestników została ograniczona do 40 osób. Przy rekrutacji decydować będzie kolejność zgłoszeń, niemniej jednak zastrzegamy pierwszeństwo kwalifikacji dla pracowników jednostek, którzy do tej pory nie brali udziału w warsztatach.

Zgłoszenia przyjmowane będą do dnia 6 marca 2024 r. za pośrednictwem formularza zgłoszeniowego. Potwierdzenie udziału zostanie przesłane do Państwa drogą e-mailową po zakończeniu naboru zgłoszeń. Zwracamy uwagę, że samo wysłanie zgłoszenia na webinar nie stanowi potwierdzenia udziału.

Zachęcamy do rejestracji.

Rejestracja na warsztaty

M-ERA.NET Call 2024 – webinarium dla wnioskodawców

We współpracy z siecią M-ERA.NET zapraszamy do udziału w webinarium informacyjnym poświęconym konkursowi M-ERA.NET Call 2024.

Sieć M-ERA.NET zaprasza do udziału w webinarium informacyjnym poświęco nym konkursowi M-ERA.NET Call 2024. W trakcie spotkania uczestnikom przedstawione zostaną szczegółowe informacje dotyczące tematyki konkursu, jego harmonogramu oraz procedury składania wniosków.

Wydarzenie odbędzie się 7 marca 2024 r. w godzinach 12:00-14:00.

Formularz rejestracyjny

O sieci M-ERA.NET

M-ERA.NET jest siecią składającą się z 49 organizacji z 35 krajów. Zajmuje się finansowaniem badań z obszaru nauk o materiałach oraz inżynierii materiałowej. O finansowanie mogą ubiegać się konsorcja międzynarodowe złożone z co najmniej trzech zespołów pochodzących z trzech krajów biorących udział w konkursie. Narodowe Centrum Nauki jest członkiem sieci M-ERA.NET od 2015 r.

Spotkanie Rady NCN z wiceministrem nauki

Gościem posiedzenia Rady NCN 15 lutego był dr hab. Maciej Gdula, wiceminister nauki. Tematem spotkania była rola naszej agencji i jej finansowanie.

Posiedzenie Rady NCN z udziałem wiceministra nauki dr hab. Macieja Gduli 14 lutego w trakcie konferencji prasowej w Warszawie minister nauki, Dariusz Wieczorek poinformował o zwiększeniu budżetu NCN w 2024 roku o 200 mln złotych. Finansowanie Centrum było też jednym z tematów rozmowy wiceministra nauki dr. hab. Macieja Gduli z członkami Rady NCN i przedstawicielami biura Centrum, które odbyło się dzień później w Krakowie.

O zwiększenie dotacji celowej dla NCN środowisko apelowało od wielu miesięcy. Od 2018 do 2023 budżet Centrum był praktycznie zamrożony. Dotacja z budżetu państwa na projekty naukowe finansowane przez NCN wzrosła w tym czasie zaledwie o 13 procent. Tak niskie finansowanie sprawiło, że w ostatnio rozstrzyganych przez Centrum konkursach współczynnik sukcesu, czyli procent osób, które otrzymały grant na badania, spadł poniżej 10 procent. Dzięki zapowiedzianemu zwiększeniu dotacji NCN będzie mogło sfinansować wiele wartościowych projektów z list rezerwowych i zwiększyć budżet przeznaczony na nowe konkursy.

W trakcie spotkania z członkami Rady NCN dr hab. Maciej Gdula zadeklarował, że jego intencją i intencją szefa resortu nauki jest zapewnienie stałego wzrostu nakładów na naukę, w tym zwiększanie dotacji dla NCN. Uczestnicy spotkania rozmawiali także o społecznej funkcji nauki, zadaniach NCN i jego roli w systemie nauki i szkolnictwa wyższego oraz o innych instytucjach tego systemu. Dyskusja dotyczyła m.in. oceny wniosków w Centrum, projektów z zakresu humanistyki i nauk społecznych oraz o rozwiązaniach, które NCN tworzy, by wspierać kulturę grantową w mniejszych ośrodkach.

Wizyta wiceministra nauki dr hab. Macieja Gduli w siedzibie NCN

Subskrybuj