Dotychczas uważano, że rozpuszczona materia organiczna (DOM, ang. dissolved organic matter) w wodach porowych osadach dennych jest stabilna pod względem chemicznym i biochemicznym. Nowe doniesienia naukowe zasugerują, że wody porowe w osadach dennych mogą być potencjalnym źródłem biodostępnej rozpuszczonej materii organicznej dla wód w warstwie przydennej i kolumnie wody. Nowe hipotezy badawcze postulują, że DOM pochodzący z wód porowych osadów dennych może stymulować aktywność bakterii i innych drobnoustrojów w wodach przydennych. Jednak studia nad rolą zespołów bakterii i ich aktywności heterotroficznej w strefie granicznej między wodami przydennymi i osadami morskimi nie było dotychczas priorytetem w badanach obiegu biogeochemicznego rozpuszczonej materii organicznej w morzach i oceanach. fot. Michał Łepecki, dr Alexandra Loginova

Siderofory, czyli związki organiczne mające w swej strukturze cząsteczkowej jony żelaza, są produkowane przez fitoplankton w czasie zakwitów. Siderofory umożliwiają asymilację żelaza przez mikroorganizmy heterotroficzne i stymulują ich aktywność w środowisku morskim. W ten sposób świeża labilna frakcja DOM produkowana w procesie produkcji pierwotnej może być włączona w obieg tzw. pętli mikrobiologicznej, dzięki której cześć DOM jest mineralizowana do nieorganicznych form węgla (CO i CO2) a część DOM jest transformowana do stabilnych form rozpuszczonych związków organicznych o dużej masie cząsteczkowej. Siderofory znaleziono również w wodach porowych osadów dennych w Morzu Bałtyckim. Sugerujemy, że DOM uwalniany z osadów może służyć jako substrat dla zespołów organizmów heterotroficznych i aktywności mikrobiologicznej w wodach warstwy przydennej. Stawiamy hipotezę, że aktywność mikrobiologiczną można prześledzić poprzez pomiar akumulacji rozpuszczonych sideroforów. fot. Michał Łepecki, dr Alexandra Loginova

Celem tego projektu jest ocena biodostępności DOM uwalnianej przez osady denne oraz jej potencjalny wpływ na stymulowanie aktywności zespołów organizmów heterotroficznych. W tym celu podczas prac terenowych w morzu pobierzemy próbki wody w celu wykonania pomiarów stężenia rozpuszczonego węgla organicznego (DOC), rozkładu wielkości DOM i właściwości optycznych DOM, takich jak chromoforowy (CDOM) i fluorescencyjny (FDOM) DOM, w wodach porowych osadów w głębiach Morza Bałtyckiego i w kolumnie wody. Pomiary te pomogą ustalić początkowy strumień zasilający (strumień powrotny) wody przydenne zapewnią ocenę początkowego składu jakościowego DOM. W czasie eksperymentów laboratoryjnych będziemy inkubować organizmy mikrobiologiczne pobrane z próbek rdzeni osadów dennych i w trakcie trwania tych eksperymentów będziemy mierzyć zużycie tlenu i składników odżywczych a także zmiany DOC, CDOM i FDOM oraz liczebności drobnoustrojów. Inkubacje ex-situ będą prowadzone w atmosferze beztlenowej, a próbki do pomiarów wyznaczonych parametrów będą pobierane w określonych przedziałach czasu. Pomiary DOC, CDOM i FDOM podczas inkubacji pomogą zrozumieć ilościowe i jakościowe przekształcenia DOM podczas okresu inkubacji. Pomiary akumulacji sideroforów, liczebności drobnoustrojów, zużycia tlenu i składników odżywczych zapewnią krytyczny wgląd w zdolność DOM uwalnianego z osadów dennych do pełnienia roli substratu dla do wzrostu i funkcjonowania zespołów heterotroficznych mikroorganizmów. Osiągnięte rezultaty i postępy w przebiegu realizacji projektu będą rozpowszechniane czasopismach naukowych i za pośrednictwem popularnych artykułów, wpisów w dedykowanych mediach społecznościowych takich jak np. ResearchGate.

Co leży u podstaw ewolucyjnej eksplozji zdolności poznawczych i obliczeniowych ludzkiego mózgu? Astrocyty mogą stanowić klucz do rozwiązania tego fascynującego pytania. Oprócz funkcji odżywczych astrocyty odgrywają centralną rolę w biogenezie i usuwaniu synaps, czyli procesów kluczowych dla plastyczności mózgu, a zatem dla uczenia.

W porównaniu do swoich odpowiedników u gryzoni czy małp, astrocyty ludzkie wykazują unikatowe cechy morfologiczne i funkcjonalne. Jednak, pomimo ważnych funkcji tych komórek, struktura i ewolucja sieci regulacyjnej koordynującej biologię astrocytów pozostają nieznane. Nasze centrum Dioscuri, łączy narzędzia „omiki”, CRISPR-Cas9 oraz modele komórek macierzystych i chimer, aby zrozumieć genetyczne podstawy funkcji i ewolucji astrocytów.

Pozyskiwanie i hodowla astrocytów z mózgów naczelnych są niezwykle trudne lub wręcz niemożliwe. Dlatego, w naszej pracy skoncentrowaliśmy się na nowoczesnych technologiach umożliwiających otrzymywanie astrocytów in vitro przy użyciu indukowanych komórek macierzystych (ang.: induced pluripotent stem cells, komórki iPS). To podejście gwarantuje bezinwazyjne pozyskiwanie astrocytów od różnych gatunków ssaków, w dowolnych ilościach. Na przestrzeni ostatnich trzech lat funkcjonowania naszego laboratorium, utworzyliśmy bank komórek iPS ludzi, szympansów, makaków oraz myszy oraz wdrożyliśmy protokoły różnicowania i hodowli astrocytów in vitro.

dr Aleksandra Pękowska, fot. M. Łepecki

Korzystając z zestawu narzędzi do biologii molekularnej oceniliśmy różnice we wzorcach ekspresji genów w ludzkich i małpich astrocytach. Odkryliśmy, że aktywność genów ewoluuje stopniowo. Zidentyfikowaliśmy ponad tysiąc loci o zmienionym poziomie ekspresji u człowieka w porównaniu z szympansem i makakiem. Lista ta obejmuje liczne czynniki związane z chorobami mózgu, takimi jak stwardnienie rozsiane lub choroba Alzheimera. Zidentyfikowaliśmy również czynniki o niepoznanej jak dotąd funkcji. Nasze dane pokazują, że ewolucja astrocytów jest powiązana ze zmienioną ekspresją wielu tak zwanych transkryptów niekodujących które są szczególnie interesujące, ponieważ produkowane przez nie cząstki RNA mogą regulować aktywność innych genów. Obecnie badamy implikacje najciekawszych czynników które odkryliśmy przy użyciu metod inżynierii genomu i biologii komórki.

dr Aleksandra Pękowska, fot. M. Łepecki Ekspresja genów jest sterowana przez specyficzne sekwencje DNA, tak zwane elementy regulatorowe. Wzmacniacze (ang.: enhancer) działają na promotory zwiększając ich aktywność, a co za tym idzie ekspresje genów. Izolatory (ang.: insulator) hamują wzmacniacze. Ewolucja poziomu aktywności genów jest związana ze zmianami w sekwencji wzmacniaczy, promotorów i izolatorów. Zmiany te mogą prowadzić do spadku lub do wzrostu aktywności tych elementów. Używając technik biologii molekularnej połączonych z wysokoprzepustowym sekwencjonowaniem (ATAC-seq i ChIP-seq) uzyskaliśmy mapę aktywnych elementów regulatorowych w genomach astrocytów u człowieka, szympansa i makaka. Korzystając z tego unikalnego zestawu danych, byliśmy w stanie powiązać ze sobą zmiany transkrypcyjne i epigenetyczne oraz zidentyfikować możliwe mechanizmy, które sterują ewolucja poziomu ekspresji genów w astrocytach człowieka. Obecnie implementujemy system mysich chimer, aby badać wpływ zidentyfikowanych przez nas genów i elementów regulatorowych w biologii astrocytów, i szerzej, aktywności mózgu. Badania te są finansowane ze środków pochodzących z grantu Dioscuri oraz funduszy które pozyskaliśmy w ramach grantu instalacyjnego Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej (EMBO Installation Grant).

Astrocyty między-warstwowe, nazywane również między-blaszkowymi (ang.: interlaminar astrocytes), to typ astrocytów obecny jedynie u naczelnych. Badania mózgów osób dotkniętych choroba Alzheimera wskazują, iż astrocyty między-warstwowe znikają u pacjentów z najbardziej zaawansowana forma tej dewastującej choroby. Niemniej jednak funkcje oraz epigonom astrocytów między-warstwowych nie zostały do tej pory zdefiniowane. Dzięki badaniom finansowanym przez środki pozyskane w ramach grantu NCN OPUS 22, ocenimy profil molekularny tych unikatowych komórek, co mamy nadzieję, pozwoli w przyszłości zrozumieć role astrocytów między-warstwowych w rozwoju chorób neurodegeneracyjnych.

Nasze badania w Centrum Dioscuri Biologii Chromatyny i Epigenomiki koncentrują się ponadto na mechanizmach sterujących aktywnością elementów regulatorowych DNA. Dzięki grantom OPUS17 oraz Sonata Bis, odkryliśmy niespodziewanie szerokie zmiany w repertuarze bialek wiążących izolatory podczas różnicowania embrionalnych komórek macierzystych do komórek nerwowych. Ukazujemy nowy mechanizm sterowania aktywnością tych elementów podczas rozwoju ssaków. Ponadto, środki te pozwalają nam na wdrażanie nowych technologii mapowania struktury genomu. Badania te dadzą nam potencjał do lepszego zrozumienia mechanizmów sterujących specyficznością akcji elementów regulatorowych DNA. Jesteśmy również członkiem międzynarodowej sieci naukowej chrom_rare (Maria Skłodowska Curie Actions) mającej na celu zrozumienie molekularnych podstaw chorób związanych z mutacjami w czynnikach sterujących aktywnością chromatyny.

Wybrane publikacje

• Verkhratsky A., Arranz AM, Ciuba K, Pękowska A. Evolution of neuroglia. A.Ann N Y Acad Sci. 2022 Oct 26.
• Dehingia B., Milewska M., Janowski M. & Pękowska A. CTCF shapes chromatin structure and gene expression in health and disease. EMBO Reports (2022), e55146; https://doi.org/10.15252/embr.202255146.
• Janowski M., Milewska M., Zare P., & Pękowska A., Chromatin Alterations in Neurological Disorders and Strategies of (Epi) Genome Rescue. Pharmaceuticals 2021, 14(8), 765.
• Pękowska A.^, Klaus B, Xiang W., Severino J., Daigle N., Klein F.A., Oleś M., Casellas R., Ellenberg J., Steinmetz L.M.S., Bertone P.^, Huber W.^ Gain of CTCF-anchored chromatin loops marks the exit from naive pluripotency. Cell Systems Nov. 28; 7(5):482-495.
• Vian L.#, Pękowska A.#, Rao SSR.#, Kieffer-Kwon K-R#, Jung S#, Baranello L., Huang SC., El Khattabi L., Dose M., Pruett N., Sanborn AL., Canela A., Maman Y., Oksanen A., Resch W., Li X., Lee B., Kovalchuk AL., Tang Z., Nelson S., Di Pierro M., Cheng RR., Machol I., St Hilaire BG., Durand NC., Shamim MS., Stamenova EK., Onuchic JN., Ruan Y., Nussenzweig A., Levens D., Aiden EL., Casellas R. The energetics and physiological impact of cohesin extrusion. Cell 2018 May 17;173(5):1165-1178.e20.
• Schwarzer W.#, Abdennur N.#, Goloborodko A.#, Pękowska A., Fudenberg G., Loe-Mie Y., Fonseca N.A., Huber W, Haering C., Mirny L., Spitz F. Two independent modes of chromosome organization are revealed by cohesin removal. Nature 2017 Nov 2;551(7678):51-56
• Pękowska A.#, Benoukraf T.#, Zacarias-Cabeza J.#, Belhocine M., Koch F., Holota H., Imbert J. Andrau JC., Ferrier P., Spicuglia S. H3K4 tri-methylation provides an epigenetic signature of active enhancers. EMBO J. 2011;(July):1–13.
• Pękowska A., Benoukraf T., Ferrier P., Spicuglia S. A unique H3K4me2 profile marks tissue-specific gene regulation. Genome Research, 2010 Nov; 20(11):1493–502.

Projekt „Tiwanaku - badanie charakterystyki, pochodzenia oraz zmian w populacji prekolumbijskiej kultury znad jeziora Titicaca z użyciem metod genetycznych” finansowany w ramach konkursu SONATA 8 Narodowego Centrum Nauki, przeprowadzony został w latach 2015-2021 w konsorcjum naukowym Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Przedmiotem badań w projekcie była Kultura Tiwanaku, która kwitła w basenie jeziora Titicaca na terenie dzisiejszej Boliwii i Peru między V a XI wiekiem n.e. i była jedną z największych przedinkaskich cywilizacji Ameryki. Niestety, w związku z brakiem pisma oraz upływem wielu wieków, cała wiedza na temat ludzi ją tworzących, ich zwyczajów i przekonań, opiera się wyłącznie na pozostałościach wznoszonych przez Tiwanaku okazałych budowli, ceramiki i innych artefaktów oraz szczątków ludzkich i zwierzęcych znajdowanych na miejscach ich dawnego osadnictwa. Chociaż na temat kultury materialnej Tiwanaku wiemy stosunkowo dużo, to zgodnie z maksymą „pots are not people” („garnki to nie ludzie”), odnoszącą się do faktu, że podobieństwa i różnice w kulturze materialnej nie zawsze idą w parze ze stałością lub zmianami składu ludności, informacje na temat pochodzenia i zróżnicowania ludzi tworzących Tiwanaku a także zmian zachodzących w tej populacji w czasie, pozostawały do tej pory głównie w sferze domysłów. fot. Michał Łepecki, dr Martyna Molak-Tomsia

W naszym projekcie podjęliśmy próbę uzyskania wysokorozdzielczej informacji genetycznej dla osobników, których szczątki odkopane zostały na stanowiskach związanych z Tiwanaku. Zastosowaliśmy najnowocześniejsze metody analiz zarówno laboratoryjnych, jak i bioinformatycznych nacelowanych na pracę ze zdegradowanym i występującym w niewielkich ilościach DNA ze szczątków szkieletowych. W rezultacie otrzymaliśmy informację genomową dla 13 osobników ze stanowisk związanych z kulturą Tiwanaku, w tym ośmiu z centrum polityczno-ceremonialnego, czterech z enklawy mieszkalnej oddalonej od tego centrum i jednego z terenów kolonii Tiwanaku, a także, w charakterze porównawczym, dla czterech osobników z rejonu wulkanu Coropuna. Otrzymane przez nas wyniki sugerują, że mieszkańcy basenu jeziora Titicaca byli genetycznie jednorodną grupą, która w ciągu wieków nie doświadczała poważnych zmian w składzie ludnościowym. Na tle tej homogenicznej populacji, centrum ceremonialne Tiwanaku wyróżniało się ściągając przybyszy z oddalonych, aż po Amazonię, regionów. Wizyty te nie były jednak, jak postulują niektóre hipotezy oparte na analizie pochodzenia szczątków ofiarnych złożonych w centrum ceremonialnym, jedynie krótkotrwałymi pielgrzymkami, czy też przymusowym przywleczeniem w charakterze jeńca wojennego przeznaczonego na złożenie w rytualnej ofierze. Na bardziej osiedleńczy charakter przyjazdów z odległych regionów wskazuje obecność wśród złożonych w centrum szczątków osobników, dla których stwierdziliśmy pochodzenie mieszane, tj. będących potomkami przybyszy i miejscowych.  fot. Michał Łepecki, dr Martyna Molak-Tomsia

Z kolei jednak osobniki pochodzące z późniejszego, schyłkowego okresu kultury Tiwanaku, których szczątki składano na platformie ceremonialnej Akapana, charakteryzowały się całkowicie lokalnym garniturem genetycznym, co sugeruje ograniczenie dalekosiężnych wpływów Tiwanaku poprzedzające ostateczny zanik tej kultury. Badania przeprowadzone w ramach Projektu mają istotne znaczenie dla zrozumienia w jaki sposób zorganizowane były pierwotne złożone społeczeństwa formujące się z rozproszonych niezależnych osad. Choć zapewne nigdy nie poznamy szczegółowo procesów, które doprowadziły do powstania złożonych społeczeństw, badanie ich najwcześniejszych form jest jedną z niewielu dróg, jakimi dysponujemy, do lepszego zrozumienia źródeł cywilizacji.

Zrozumienie i opisanie procesów związanych ze zmianami zachodzącymi na Ziemi wymaga nie tylko wykonania obserwacji, ale również umiejscowienia ich w czasie i przestrzeni. Dzięki obserwacjom satelitarnym możemy dowiedzieć się znacznie więcej o zjawiskach zachodzących na naszej planecie w sposób ciągły i globalny. Obserwacje zmian poziomu wód w morzach i oceanach wymagają milimetrowej dokładności pomiarowej, gdyż samo zjawisko przyjmuje wielkość 3-4 mm/rok. Podobnie jest w przypadku monitorowania zmian w położeniu bieguna, nieregularności w ruchu obrotowym Ziemi, czy też zmian wartości spłaszczenia i położenia środka masy Ziemi - wszystkie te zjawiska wymagają technik wyznaczania pozycji z dokładnością milimetrów. fot. M. Łepecki, prof. dr hab. Krzysztof Sośnica

Dotychczas obserwacje do satelitów na różnych wysokościach były traktowanie oddzielnie. W tym projekcie obserwacje do satelitów na niskich, średnich i wysokich orbitach są ze sobą integrowane za sprawą naziemnych stacji laserowych wykonujących pomiary odległości. Satelity na orbitach niskich monitorują m.in. poziom mórz i oceanów (tzw. satelity altimetryczne np. Jason-3, Sentinel-6), zmiany w polu grawitacyjnym Ziemi (satelity grawimetryczne, np. GRACE), a także pogodę kosmiczną i pole magnetyczne Ziemi (satelity SWARM). Satelity geodezyjne na średnich orbitach pozwalają na wyznaczenie środka Ziemi, stałej grawitacji, czy też efektów relatywistycznych (LAGEOS, LARES). Satelity na wysokich orbitach wykorzystywane są do nawigacji i pozycjonowania, a także do zakładania osnów geodezyjnych (np. system GPS i Galileo). Niestety, satelity systemu nawigacyjnego GPS nie zostały wyposażone w urządzenia do pomiarów laserowych w przeciwieństwie do aktualnie budowanego systemu europejskiego Galileo, w którym wszystkie satelity umożliwiają łączenie obserwacji mikrofalowych i laserowych na pokładach statków kosmicznych. Traktowanie oddzielnie różnych misji satelitarnych dotychczas prowadziło do błędów wynikających z niespójnościami w układach odniesienia.

Laserowe pomiary odległości do satelitów różnego typu na orbitach znajdujących się na różnych wysokościach są integrowane ze sobą w ramach projektu OPUS „Zintegrowane ziemskie układy odniesień przestrzennych oparte o laserowe pomiary odległości do satelitów geodezyjnych, teledetekcyjnych oraz GNSS”. Pomiar laserowy wykonywany jest ze stacji naziemnej, w której generowane są bardzo krótkie impulsy laserowe wysyłane w kierunku do satelity, następnie odbijane i powracają do detektora na stacji. Dzięki pomiarom różnicy czasu pomiędzy wysłaniem i odbiorem tego samego impulsu można wyliczyć odległość pomiędzy stacją i sztucznym satelitą. Obserwacje laserowe wymagają szeregu poprawek związanych m.in. z błędami pomiarowymi i refrakcją wiązki laserowej w atmosferze, co również stanowi przedmiot badań w projekcie. Ponadto, po raz pierwszy ziemskie układy odniesienia zostały oparte o technikę laserową do satelitów o różnorodnej konstrukcji na orbitach o różnej charakterystyce. Dzięki temu skutecznie udało się zrealizować ziemskie układy odniesienia, które są niezbędne do odniesienia zjawisk zachodzących na Ziemi obserwowanych przez satelity. fot. M. Łepecki, prof. dr hab. Krzysztof Sośnica

Projekt ma również na celu przeprowadzenie symulacji dla przyszłych misji satelitarnych wykorzystanych w geodezji. Ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie: Gdzie umieścić przyszłe satelity? – na jakiej wysokości, pod jakim kątem względem płaszczyzny równika, na orbitach kołowych czy eliptycznych – żeby zmaksymalizować dokładności obserwacji zjawisk zachodzących na Ziemi.

Wyniki projektu już spotkały się z zainteresowaniem Europejskiej Agencji Kosmicznej. ESA nagrodziła pierwszym miejscem prezentację dotyczącą integracji obserwacji laserowych i mikrofalowych na pokładach satelitów Galileo podczas Międzynarodowego Kolokwium na temat Naukowych i Fundamentalnych Aspektów GNSS. Wyniki projektu mają zatem kluczowe znaczenie dla przyszłych misji satelitarnych oraz w zakresie umiejscowienia w przestrzeni wszystkich tych zjawisk na Ziemi, które są obserwowane przez satelity i wymagają milimetrowej dokładności.

W dzisiejszych dyskusjach na temat ochrony przyrody i sposobów traktowania szczególnie cennych przyrodniczo lasów w całej Europie pojawia się pojęcie lasu pierwotnego. Jego różne interpretacje są często używane dla usprawiedliwienia intensywnej eksploatacji lasów nie pasujących do miary dziewiczych, naturalnych czy pierwotnych. Współczesna koncepcja lasu pierwotnego jest jednak wynikiem trwającej kilkaset lat ewolucji, w której niebagatelną rolę odegrało zarówno zainteresowanie europejskich kręgów naukowo-kulturalnych Puszczą Białowieską i pierwotnym zwierzęciem - żubrem - w XVIII wieku. fot. Michał Łepecki, dr hab. Tomasz Samojlik

Międzynarodowa współpraca w ramach projektu (kierownicy projektu w Polsce i Litwie, wykonawcy rezydujący we Francji i Rosji) miała na celu odtworzenie ewolucji koncepcji lasu pierwotnego oraz prześledzenie percepcji Puszczy Białowieskiej i żubra w europejskiej kulturze i nauce XVIII i XIX wieku. Kwerendy archiwalne, muzealne i literaturowe prowadzone w Polsce i za granicą pozwoliły na wykorzystanie różnych źródeł informacji (dokumentów archiwalnych, prac naukowych i popularnonaukowych, prasy łowieckiej, eksponatów muzealnych, publikacji, dzieł sztuki).

Idea lasu pierwotnego czy dziewiczego narodziła się w rozpoczętej w XVIII wieku francuskiej dyskusji związanej z obserwowanym zniszczeniem lasów. W początkach XIX wieku do koncepcji lasu dziewiczego zaczął się odwoływać niemiecki romantyzm szukający w nich korzeni niemieckiej wyjątkowości. Pojęcia takie jak „las pierwotny”, „las dziewiczy”, i „las naturalny” nie miały jednoznacznej definicji ani tym bardziej realnego desygnatu. Desygnat ten uzyskały dopiero po „ponownym odkryciu” lasów litewskich, a zwłaszcza Puszczy Białowieskiej w końcu XVIII wieku. Opisy Puszczy Białowieskiej, zarówno naukowe jak i skierowane do szerokiego grona odbiorców, wprost lub pośrednio nazywały ją „pierwotną” – przy czym zazwyczaj nie oznaczało to uznawania jej za nietkniętą przez człowieka. Percepcja Puszczy Białowieskiej zmieniała się w czasie, przechodząc od powtarzania ludowych wierzeń, poprzez pobieżne obserwacje podróżników przejeżdżających przez „litewskie lasy” (określenie będące synonimem dzikich, przepastnych i przede wszystkim niepoddanych gospodarce człowieka lasów), aż do badań naukowych w ścisłym tego słowa znaczeniu rozpoczętych na przełomie XVIII i XIX wieku. fot. Michał Łepecki, dr hab. Tomasz Samojlik

Wydatną rolę w budowaniu statusu Puszczy Białowieskiej odegrała obecność w niej ostatniej nizinnej populacji żubra. Poznanie i uznanie wyjątkowości tego gatunku również było złożonym procesem, prześledzonym w ramach projektu na bazie przedstawień graficznych od XVI do końca XIX wieku. Wzrastająca liczba ilustracji ukazujących żubra wchodzących do obiegu, jak i rosnąca wiedza naukowa na jego temat (w tym szeroka dystrybucja żubrzych eksponatów w europejskich muzeach) przyczyniły się do sukcesu w akcji ratowania tego ikonicznego gatunku po jego wyginięciu w 1919 roku.

Dyskusje na temat pierwotnego lasu i żubra walnie przyczyniły się także do poznania i upowszechnienia wiedzy na temat przyrody i kultury Litwy i Polski na zachodzie Europy. Nie ograniczały się ona do prac naukowych, ale przenikały do szeroko pojętej kultury - literatury, poezji, teatru, malarstwa, a później również do fotografii i filmu. Dzięki temu tematyka ta odegrała ważną rolę w popularyzacji wiedzy przyrodniczej wśród szerokiej publiczności całej Europy.

dr hab. Michał Łuszczuk, prof. UMCS, fot. Michał Łepecki, W naszym projekcie dążymy do ustalenia, w jaki sposób można wzmocnić transnarodową współpracę między miastami z regionów peryferyjnych oraz jak rozwijać mechanizmy lokalnej partycypacji w tych miastach, tak, aby lepiej harmonizować polityki i praktyki zrównoważonego rozwoju w takich miejscach. Osiągamy ten cel poprzez analizę porównawczą procesów decyzyjnych w zakresie praktyk zrównoważonego rozwoju w siedmiu miastach położonych w tzw. Europejskiej Arktyce: Rovaniemi i Kolari w Finlandii, Tromsø w Norwegii, Kiruna i Luleå w Szwecji, Akureyri na Islandii oraz Nuuk na Grenlandii (Dania). Badamy także ich aktywność na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta w wymiarze transnarodowym.

Projekt opiera się na założeniu, że rozwój miast w regionach peryferyjnych kształtowany jest - w różnym stopniu - zarówno przez politykę lokalną, regionalną, krajową, jak też rozwiązania międzynarodowe, takie jak Agenda 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju czy Porozumienie Paryskie w ramach Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Opierając się na koncepcji interaktywnego zarządzania, weryfikujemy hipotezę, że rozwój miast w Arktyce będzie bardziej zrównoważony, jeżeli jednocześnie stanowiska lokalnych interesariuszy znajdą odzwierciedlenie w procesach decyzyjnych, a polityki zostaną ujednolicone na poziomie krajowym i regionalnym. Z kolei w świetle podejścia wielostronnego zarządzania sprawdzamy, w jakim zakresie współpraca transnarodowa stanowi efektywne narzędzie wspierające zrównoważony rozwój badanych miast. dr hab. Michał Łuszczuk, prof. UMCS, fot. Michał Łepecki

Nasze badania wykraczają poza istniejącą wiedzę, ponieważ koncentrują się w szczególności na przeszkodach i możliwościach rozwoju lokalnej partycypacji oraz zwiększonej współpracy transnarodowej w regionach peryferyjnych, które bardzo często są pomijane w głównym nurcie badań. Nasze badania wyjaśnią, dlaczego podejścia władz oraz mieszkańców miast różnią się oraz wskażą, jak zrównoważony rozwój miast może być skuteczniej kierowany w powiązaniu z potrzebami i polityką lokalną oraz globalnymi trendami. Skład naszego interdyscyplinarnego zespołu to: Katarzyna Radzik-Maruszak oraz Michał Łuszczuk z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Dorothea Wehrmann i Jacqueline Götze z German Insitutute of Development and Sustainabilty (IDOS) w Bonn oraz Arne Riedel z Ecologic Institute w Berlinie.

Pomimo, iż projekt od samego początku napotyka na liczne wyzwania uniemożliwiające badania terenowe (pandemia COVID), a ostatnio z powodu trudnej atmosfery międzynarodowej także wywiady online, to prace generalnie postępują sprawnie oraz - co nie mniej ważne - w świetnej atmosferze. Znaczna część danych w projekcie będzie pochodzić z wywiadów z lokalnymi interesariuszami, czyli mieszkańcami, przedsiębiorcami, przedstawicielami organizacji społeczeństwa obywatelskiego, członkami organów lokalnych oraz przedstawicielami administracji) w siedmiu miastach arktycznej Europy.

Nasz projekt jest wspierany nie tylko przez macierzyste instytucje, ale także przez europejskich i amerykańskich badaczy z którymi często konsultujemy nasze dane i analizy. W maju 2022 roku udało się nam zorganizować w Bonn seminarium naukowe, na którym dyskutowaliśmy wstępne wyniki naszych wirtualnych badań terenowych. Cały czas bierzemy aktywny udział w konferencjach międzynarodowych (głównie tych online), a także w miarę pojawiania się nowych danych publikujemy kolejne artykuły. Efektem końcowym projektu będzie monografia, na której wydanie podpisaliśmy kontrakt z Routledge. Na tym jednak nie chcemy poprzestać i już planujemy kolejne projekty.