| Narodowe Centrum Nauki

Molekularne mechanizmy procesu fotosyntezy w warunkach ekstremalnych

Kierownik projektu :
dr hab. Joanna Monika Kargul, prof. UW
Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego

Panel: NZ1

Konkurs : OPUS 8
ogłoszony 15 września 2014 r.

Energia słoneczna napędza życie na naszej planecie poprzez fundamentalny proces fotosyntezy. Naturalne fotosystemy stanowią duże membranowe kompleksy białkowe, wiążące doskonale zorganizowane przestrzennie układy kofaktorów transportu elektronowego i pigmentów, tworząc w ten sposób wysoko wydajne makromolekularne nanomaszyny do przekształcania energii słonecznej w energię chemiczną. Konwersja energii słonecznej w paliwo jest prawdopodobnie najbardziej atrakcyjnym sposobem produkcji czystej energii w dobie coraz większego zapotrzebowania energetycznego naszej cywilizacji. W erze globalnych zmian klimatycznych, których dobitnie doświadczamy na co dzień, istnieje pilna potrzeba, aby dogłębnie zrozumieć molekularne mechanizmy procesu fotosyntezy, szczególnie w warunkach ekstremalnych, podobnych do tych, w których powstały pierwsze formy życia.

fot. Michał Łepecki Struktura aparatu fotosyntetycznego jednokomórkowego krasnorostu Cyanidioschyzon merolae, ekstremofilnej mikroalgi z wulkanicznych gorących źródeł, dowodzi, iż ten organizm jest ewolucyjnym ogniwem pośrednim pomiędzy cyjanobakteriami a roślinami wyższymi. Nasz projekt miał na celu poznanie, w jaki sposób aparat fotosyntetyczny tej termofilnej i kwasolubnej mikroalgi reguluje swoją funkcję w ekstremalnych warunkach środowiskowych. W tym celu zbadaliśmy: (1) dynamiczne zmiany struktury układów antenowych (wychwytujących energię słoneczną) związanych z fotosystemami I i II (PSI i PSII) w komórkach C. merolae w zmieniających się warunkach ilości i jakości spektralnej światła; (2) szybkość wymiany cząsteczek substratowych wody w centrum katalitycznym PSII (enzymu rozszczepiającego wodę pod wpływem światła słonecznego); (3) poznanie roli karotenoidów: pigmentów zidentyfikowanych w kompleksach PSI i PSII z C. merolae, chroniących aparat fotosyntetyczny przed nadmiarem światła. Dodatkowym celem było (4) zbadanie kinetyki wczesnych procesów konwersji energii słonecznej, w tym szlaków transferu zaabsorbowanych kwantów światła w fotosystemach wyizolowanych z tej ekstremofilnej mikroalgi.

fot. Michał Łepecki Pokazaliśmy, że oba fotosystemy wyizolowane z tego fascynującego ekstremofila cechują się wyjątkową stabilnością w ekstremalnych warunkach pH, temperatury i oświetlenia. Co więcej, wydajność kwantowa enzymu rozszczepiającego wodę (PSII) pozostaje niezmieniona niezależnie od warunków oświetlenia. Stosując wysoce interdyscyplinarne podejście badawcze z użyciem biochemicznych, biofizycznych, proteomicznych i zaawansowanych metod mikroskopowego obrazowania pojedynczych kompleksów fotosyntetycznych określiliśmy następujące molekularne mechanizmy fotoadaptacji apaparatu fotosyntetycznego C. merolae do zmiennych warunków oświetlenia: (i), akumulacja fotoprotekcyjnych pigmentów (zeaksantyny i β-karotenu) w kompleksach antenowych oraz w fotosyntetycznych centrach reakcji; (ii), dynamiczne zmiany struktury zarówno anten, jak i centrów reakcji fotochemicznych w kompleksach PSI i PSII, na poziomach białkowym i pigmentowym, które umożliwiają wydajniejszą utylizację światła słonecznego dla metabolizmu komórkowego; i (iii) niezmieniona kinetyka reakcji fotosyntetycznego rozszczepienia wody w kompleksie PSII z C. merolae w porównaniu z jego odpowiednikami z organizmów mezofilnych.

Precyzyjne określenie molekularnych mechanizmów regulujących fotoprotekcję i wysoką stabilność aparatu fotosyntetycznego ekstremofilnego jednokomórkowego krasnorostu C. merolae jest istotne dla zrozumienia procesów wydajnej konwersji energii słonecznej i zachowania komórkowej homeostazy energetycznej w ekstremalnych warunkach środowiskowych. Zdobyta w naszym projekcie wiedza ma zatem duży potencjał translacyjny. Ułatwi ona bowiem opracowanie lepszych niż dotąd strategii wytworzenia wydajnych i stabilnych biomimetycznych urządzeń konwertujących energię słoneczną w czyste paliwo, zwykle działających w warunkach ekstremalnych, a tym samym przyczyni się do wydajniejszego wytworzenia czystej energii.

Pełny tytuł finansowanego projektu: Charakterystyka struktury i funkcji aparatu fotosyntetycznego z ekstremofilnej czerwonej mikroalgi Cyanidioschyzon merolae

dr hab. Joanna Monika Kargul, prof. UW

Kierownik Laboratorium Paliw Słonecznych w Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego. Doktorat z nauk biologicznych uzyskała w 1999 r. w University of Warwick w Wielkiej Brytanii. Staż podoktorski odbyła w grupie prof. Jamesa Barbera w Imperial College London w Wielkiej Brytanii, badając strukturę i funkcję kompleksów fotosyntetycznych. Badania te zaowocowały przełomowymi odkryciami unikalnych molekularnych mechanizmów szybkiej adaptacji fotosyntetycznej do zmieniającego się środowiska. Habilitację uzyskała w 2009 r. na Wydziale Biologii UW. W 2011 r. po powrocie z Londynu do Warszawy utworzyła interdyscyplinarny, międzynarodowy zespół biologów i chemików do badań podstawowych i aplikacyjnych nad fundamentalnym procesem naturalnej fotosyntezy, jak również produkcją tzw. paliw słonecznych w biomolekularnych urządzeniach sztucznej fotosyntezy.

Zapowiedź konkursu sieci JPND

Sieć JPND zapowiada konkurs na międzynarodowe projekty badawcze w zakresie chorób neurodegeneracyjnych: Understanding the mechanisms of non-pharmacological interventions.

EU Joint Programme – Neurodegenerative Disease Research (JPND) jest międzynarodową inicjatywą, która wspiera badania naukowe nad chorobami neurozwyrodnieniowymi. Celem sieci JPND jest zbadanie przyczyn występowania chorób, takich jak choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona, na które coraz częściej zapada starzejące się europejskie społeczeństwo.

Konkurs JPND Call 2022 zostanie ogłoszony w styczniu 2022 r. To już szósty konkurs sieci z udziałem Narodowego Centrum Nauki. Wnioski będą przyjmowane w procedurze dwuetapowej. Przewidywany termin składania wniosków wstępnych (pre-proposals) to marzec 2022 r.

O finansowanie będą mogły starać się konsorcja międzynarodowe złożone z co najmniej 3 zespołów badawczych pochodzących z co najmniej 3 krajów biorących udział w konkursie. Kierownik polskiego zespołu musi posiadać co najmniej stopień naukowy doktora.

Dodatkowe informacje na temat konkursu, w tym lista krajów zainteresowanych udziałem w konkursie, szczegółowy opis tematu oraz wstępny harmonogram konkursu dostępne są na stronie sieci JPND.

Zapowiedź konkursu ma charakter informacyjny. Szczegółowe warunki zostaną określone w treści oficjalnego ogłoszenia o konkursie.

Więcej o sieci JPND

Kontakt

Dr Jadwiga Spyrka, jadwiga.spyrka@ncn.gov.pl

Alicja Dyląg, alicja.dylag@ncn.gov.pl, tel. 12 341 09 69, +48 532 086 494

Peptydy przeciwdrobnoustrojowe – sposób na lekooporność

Kierownik projektu :
dr hab. inż. Magdalena Rowińska-Żyrek, prof. UWr
Uniwersytet Wrocławski

Panel: ST5

Konkurs : SONATA BIS 7
ogłoszony 14 czerwca 2017 r.

Inspiracją do podjęcia tematyki zgłębianej przez nas w ramach projektu finansowanego w konkursie SONATA BIS jest znaczący wzrost lekooporności u mikroorganizmów, który obserwuje się od ponad 30 lat. Leki, na których dotąd polegaliśmy, przestają działać, ponieważ patogenne bakterie i grzyby wykształcają specyficzne mechanizmy obronne, dzięki którym stają się odporne na ich działanie. W naszych badaniach skupiamy się na zrozumieniu korelacji między sposobem koordynacji, termodynamiczną stabilnością, strukturą i mechanizmem działania kompleksów peptydów przeciwdrobnoustrojowych z jonami metali.

fot. Michał Łepecki Peptydy przeciwdrobnoustrojowe (ang.: antimicrobial peptides, AMP) są często uważane za potencjalnie nową klasę terapeutyków. Nadzieją napawa fakt, że pomimo tego, że istnieją od milionów lat to, poza nielicznymi wyjątkami, mikroby nie wykazują wobec nich oporności.

Biologicznie niezbędne metale, takie jak cynk – Zn(II) i miedź – Cu(II), mają dwojaki wpływ na aktywność peptydów przeciwdrobnoustrojowych: (1) AMP wiążą je, dzięki czemu mikroby nie dostają wystarczającej ilości metali istotnych dla ich przeżycia i zjadliwości (wychwytywanie jonów metali, odporność odżywcza) lub (2) AMP potrzebują danego jonu metalu do wzmocnienia ich działania przeciwdrobnoustrojowego (jony metali wpływają na ładunek/strukturę AMP). Zgodnie z moją najlepszą wiedzą, wcześniej nie istniały żadne badania dokumentujące związek między zdolnością AMP do wiązania jonów metali, ich strukturą, sposobem działania i aktywnością biologiczną – ta nowatorska tematyka stała się główną domeną badawczą mojego zespołu, wspomaganego zespołem naszej konsorcjantki, dr Agnieszki Matery-Witkiewicz z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Skupiliśmy się na termodynamice, strukturze i chemii koordynacyjnej wybranych AMP z Zn(II) i/lub Cu(II). Porównaliśmy te dane z wynikami aktywności biologicznej kompleksów metal-AMP z wybranymi szczepami bakterii i grzybów oraz z wynikami testów cytotoksyczności na odpowiednich liniach komórkowych, co pozwoliło nam wyciągnąć wnioski dotyczące zależności pomiędzy strukturą i stabilnością kompleksu metal-AMP, a jego sposobem działania i skutecznością.

Badania, finansowane omawianym projektem SONATA BIS i otrzymanymi później PRELUDIUM BIS, PRELUDIUM i OPUS (kierownikiem ostatniego z wymienionych jest dr Joanna Wątły), zaowocowały szeregiem istotnych osiągnięć. Odkryliśmy między innymi, że koordynacja cynku(II) do niektórych AMP pociąga za sobą specyficzną zmianę strukturalną i morfologiczną, która z kolei sprawia, że kompleksy efektywnie zwalczają grzybowe patogeny. Tego typu zjawiska zaobserwowaliśmy dla analogów ludzkiej amyliny i dla peptydów z grupy szeferyn.

Ekscytujące wyniki uzyskaliśmy w przypadku kompleksów Cu(II) i Zn(II) z PvHCt, peptydem przeciwdrobnoustrojowym wyizolowanym z krewetki. Koordynacja miedzi(II) bardzo silnie wpływa na jego strukturę i właściwości przeciwdrobnoustrojowe, wykazując wyraźny i fascynujący związek między koordynacją metalu, strukturą i funkcją. Intryguje fakt, że PvHCt hamuje wzrost mikroorganizmów tylko w obecności jonów metali, w szczególności Cu(II), która koordynuje do centralnej części peptydu i do jego C-końcowej części, indukując zmianę strukturalną, zwiększając odsetek α-helisy i inicjując tworzenie się reaktywnych form tlenu. Koordynacja Cu(II) ma bardzo wyraźny wpływ na aktywność przeciwdrobnoustrojową kompleksu, czyniąc go aktywnym przeciwko E. coli, MRSA i E. faecalis, z dość obiecującą wartością MIC = 16 µg/ml.

Zespół Biologicznie Aktywnych Metalopeptydów. Na zdjęciu, od lewej stoją: Kinga Garstka, Emilia Dzień, Silke Andra, Natalia Nogala, Dorota Dudek, Aleksandra Hecel-Czaplicka; siedzą, od lewej: Adriana Miller, Magdalena Rowinska-Żyrek, Valentyn Dzyhovskyi, Joanna Wątły. Fot. Dominika Hull, UWr

Wskazaliśmy również wpływ lokalnej zmiany ładunku kompleksów AMP na ich aktywność biologiczną oraz opisaliśmy rolę pre-organizacji miejsca wiążącego Zn(II) na właściwości biologiczne tworzącego się kompleksu z klawaniną. Wyniki prac opisaliśmy w ponad dwudziestu renomowanych publikacjach, a naszej fascynacji kompleksami peptydów przeciwdrobnoustrojowych nie widać końca – obecnie próbujemy „iść o krok dalej” i wzmocnić ich stabilność proteolityczną, czyniąc omawiane kompleksy bardziej stabilnymi biologicznie. Dłuższy czas półtrwania w organizmie przełożyłby się na realną możliwość wykorzystania kompleksów AMP w terapii, dlatego obecnie pracujemy nad tym, żeby rozwiązać ten problem za pomocą tzw. peptydów-inverso, które mają odwrócone sekwencje i chiralność w stosunku do ich cząsteczek macierzystych, jednocześnie zachowują identyczny układ łańcuchów bocznych, a w niektórych przypadkach podobną strukturę. Obecność D-aminokwasów, która skutkuje odwróconą chiralnością, czyni je mniej podatnymi na degradację proteolityczną, przezwyciężając główną wadę leków opartych na peptydach – ich brak stabilności.

Wydaje się, że zarówno AMP, jak i peptydy retro-inverso są prawdziwą skarbnicą do odkrywania nowych, bezpiecznych leków o wydłużonym okresie półtrwania i zwiększonym potencjale jako nowe leki, ale to nie jedyny powód, dla którego nad nimi pracujemy. Z punktu widzenia chemika nasza praca to również wybitnie ciekawy poznawczo, solidny wkład w ogólną wiedzę o pięknej, podstawowej chemii bionieorganicznej (jeszcze nie zbadanych) kompleksów peptydów retro-inverso z Zn(II) i Cu(II).

Pełny tytuł finansowanego projektu: Oddziaływanie przeciwdrobnoustrojowych peptydów z jonami metali - zrozumienie relacji między chemią koordynacyjną, strukturą, termodynamiką a sposobem działania

dr hab. inż. Magdalena Rowińska-Żyrek, prof. UWr

Magister biotechnologii i fizyki (2008), doktor (2011) i doktor habilitowany (2018) nauk chemicznych. Autorka ponad 80 publikacji. Absolwentka Politechniki Wrocławskiej i École Normale Supérieure de Cachan. W latach 2012-2015 pracowała na Uniwersytecie w Zurychu. Obecnie, na Uniwersytecie Wrocławskim, wraz ze swoim zespołem rozszyfrowuje sekrety peptydów przeciwdrobnoustrojowych – obiecujących alternatyw dla tradycyjnych antybiotykoterapii i cynkoforów (cząsteczek kierujących te terapeutyki do wybranych bakterii i grzybów).

Fot. Dominika Hull, UWr

prof. Magdalena Rowińska-Żyrek, fot. Dominika Hull

Polscy badacze triumfują w konkursie sieci BiodivERsA i Water JPI

Wśród laureatów konkursu organizowanego wspólnie przez sieć BiodivERsA i Water JPI są cztery zespoły badawcze z Polski. Konkurs BiodivRestore: Conservation and restoration of degraded ecosystems and their biodiversity, including a focus on aquatic systems został ogłoszony w październiku 2020 roku i obejmował następujące tematy:

Studying the biological and biophysical processes at stake for conservation/restoration, and their interactions;
Assessing trade-offs and synergies between targets, benefits and policies for conservation and restoration;
Knowledge for improving the effectiveness and upscaling of conservation and restoration actions.

W konkursie złożono 172 międzynarodowe wnioski badawcze, z których finansowanie w wysokości ponad 21,4 miliona euro otrzymały 22 projekty.

Zwycięskie projekty, które będą realizowane z udziałem badaczek i badaczy z Polski:

BiNatUr: Przywracanie bioróżnorodności w miastach poprzez zastosowanie rozwiązań bliskich naturze. Kierownik polskiego zespołu: prof. Krzysztof Szoszkiewicz, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Projekt realizowany będzie z udziałem partnerów z Belgii, Finlandii, Niemiec i Portugalii.
EMYS-R: Społeczno-ekologiczna ocena renaturyzacji terenów podmokłych i programów reintrodukcji emblematycznego europejskiego żółwia błotnego i związanej z nim różnorodności biologicznej: podejście ogólnoeuropejskie. Kierownik polskiego zespołu: dr Małgorzata Anna Dereniowska, Uniwersytet Gdański. Projekt realizowany będzie z udziałem partnerów z Francji, Łotwy i Niemiec.
RESPOND: Przywracanie i zarządzanie bioróżnorodnością oraz usługami ekosystemowymi okresowych zbiorników wodnych. Kierownik polskiego zespołu: dr hab. Bartłomiej Kazimierz Gołdyn, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt realizowany będzie z udziałem partnerów z Belgii, Hiszpanii i Maroka.
ReVersal: Restytucja torfowisk strefy nemoralnej w warunkach zróżnicowanego zaopatrzenia w wodę i jej jakości. Kierownik polskiego zespołu: prof. Mariusz Grzegorz Lamentowicz, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Projekt realizowany będzie z udziałem partnerów z Austrii, Holandii i Niemiec.

Realizacja projektów finansowanych w konkursie BiodivRestore rozpocznie się jeszcze w tym roku. Więcej informacji oraz pełna lista projektów finansowanych w konkursie BiodivRestore dostępne są na stronie sieci BiodivERsA.

Mobilność kulturowa pomiędzy międzywojennymi ugrupowaniami awangardowymi z Polski, Belgii i Holandii

Kierownik projektu :
dr inż. arch. Michał Wenderski
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Panel: HS2

Konkurs : PRELUDIUM 7
ogłoszony 17 marca 2014 r.

Tematem projektu była wzajemna mobilność kulturowa pomiędzy międzywojennymi ugrupowaniami awangardy literacko-artystycznej z Polski, Belgii i Holandii. Analizę i opis złożonej historii bezpośrednich relacji oraz procesów wymiany, absorbcji i adaptacji założeń programowych, estetycznych oraz artystycznych pomiędzy obranymi ośrodkami oparłem na obszernym korpusie badawczym, na który składają się polsko-, niderlandzko-, francusko- i niemieckojęzyczne czasopisma, publikacje i korespondencja, zebrane w kilkudziesięciu europejskich i amerykańskich archiwach. Jako studium przypadku modernistycznej mobilności kulturowej, zrekonstruowałem i przeanalizowałem dwukierunkowe procesy transferu i wymiany kulturowej dopełniając w ten sposób historiograficzny obraz relacji pomiędzy Polską a Niderlandami, w szczególności w obszarze międzywojennej awangardy literackiej, artystycznej i architektonicznej.

fot. Michał Łepecki Analizowane czasopisma awangardowe, np. Zwrotnica, Blok, Praesens, De Stijl, Het Overzicht, 7 Arts oraz ich przedstawiciele tworzyli wyjątkową ponadnarodową sieć przywodzącą na myśl współczesne media społecznościowe, ich dynamikę i wielowymiarowość. W ramach tej sieci nieustannie wymieniano modernistyczne idee i innowacje prezentowane w formie założeń programowych zawartych w manifestach i innych tekstach o charakterze krytyczno-literackim, a jednocześnie – i nierozerwalnie – pod postacią nowych rozwiązań formalno-estetycznych w malarstwie, rzeźbie i architekturze. Wyjątkowy charakter sieci awangardy, wykraczającej poza granice państw i gatunków, pociągnął za sobą konieczność interdyscyplinarnego i nowatorskiego podejścia do badań i osadzenia ram projektu na pograniczu literaturoznawstwa, historii sztuki i architektury oraz nauk społecznych.

W projekcie zrekonstruowałem i opisałem bezpośrednie związki pomiędzy poszczególnymi artystami, ugrupowaniami i czasopismami o polskim, belgijskim i holenderskim rodowodzie, ukazując znacząco większą niż dotychczas zakładano intensywność dwukierunkowej wymiany między nimi. Analiza tekstów o charakterze programowym publikowanych w tychże czasopismach wskazała na istotne związki i podobieństwa pomiędzy nimi, co świadczy o istotnej spójności i wyjątkowej dynamice międzywojennej sieci awangardy, przekraczającej bariery natury językowej, kulturowej czy geograficznej. Analiza tekstów kultury o charakterze wizualnym, tj. reprodukcji dzieł sztuki i architektury publikowanych w przedmiotowych czasopismach, ukazała kolejny wymiar polsko-belgijskiej i polsko-holenderskiej mobilności kulturowej, tj. dwutorowość wymiany także w tym obszarze.

fot. Michał Łepecki Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu przedstawione zostały między innymi w monografii pt. Cultural Mobility in the Interwar Avant-garde Art Network: Poland, Belgium and the Netherlands wydanej nakładem wydawnictwa Routledge, kilku artykułach naukowych oraz podczas wystąpień konferencyjnych i wykładów gościnnych m.in. na paryskiej Sorbonie, na Uniwersytecie Harvarda, w Muzeum Kassak w Budapeszcie czy w Muzeum Sztuki w Łodzi. Rezultaty projektu zaprezentowano także w ramach wystawy „Organizatorzy życia. De Stijl, polska awangarda i design” zorganizowanej w łódzkim Muzeum Sztuki, którą otwierała praca mojego autorstwa prezentująca siatkę powiązań pomiędzy przedstawicielami polskiej oraz holenderskiej awangardy.

Zdjęcia wykonano we wnętrzach Wydziału Anglistyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Pełny tytuł finansowanego projektu: Wzajemne związki i wymiana kulturowa w ramach konstruktywistycznej sieci awangardy w Polsce, Flandrii i Holandii w latach dwudziestych XX wieku. Studium przypadku modernistycznej mobilności w międzywojennej Europie

dr inż. arch. Michał Wenderski

Niderlandysta, tłumacz i architekt, adiunkt na Wydziale Anglistyki UAM w Poznaniu, gdzie zajmuje się badaniem wzajemnych wpływów i zależności pomiędzy twórcami z Polski, Holandii i Belgii w obszarze literatury, sztuki oraz architektury. Autor szeregu publikacji poświęconych takim zagadnieniom jak osadnictwo olęderskie w Polsce, międzywojenna awangarda literacko-artystyczna, czy zimnowojenna wymiana kulturalna między Polską a Holandią. Obecnie kieruje projektem OPUS „Sztuka a polityka: polsko-holenderska wymiana kulturalna w okresie zimnej wojny (1945-1989) w obliczu polityki zagranicznej”.

Dźwiękowe wspomnienia: przeszłość muzyczna w późnośredniowiecznej i wczesnonowożytnej Europie

Kierownik projektu :
dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. IS PAN
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk

Panel: HS2

Konkurs : HERA Public spaces: Culture and Integration in Europe
ogłoszony 28 sierpnia 2017 r.

Współczesny repertuar muzyczny zdominowany jest przez muzykę przeszłości, która opanowała zarówno programy filharmoniczne, jak i wiele stacji radiowych chętnie nadających dawne przeboje. Często wracamy do muzyki sprzed kilkudziesięciu czy kilkuset lat, przypisując jej duże znaczenie w naszej kulturze, budowaniu tożsamości europejskiej, narodowej, czy identyfikacji regionalnej i pokoleniowej. Powszechnie przyjmuje się, że stan ten trwa od początków XIX wieku, a w jego umocnieniu wielkie znaczenie odegrały współczesne media. Jak jednak postrzegano muzykę przeszłości kilka wieków wcześniej, pod koniec średniowiecza i na początku nowożytności? Czy również wówczas odgrywała ona jakąś istotną rolę? Czy rzeczywiście w XV czy XVI wieku wykonywano przede wszystkim repertuar współczesny? Wokół tych pytań skoncentrowany był projekt badawczy prowadzony przez muzykologów z uniwersytetów w Cambridge, Heidelbergu/Zurychu, Pradze i Utrechcie oraz z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

fot. Michał Łepecki Badacze z tych pięciu ośrodków przestudiowali liczne źródła z XIII‒XVI wieku, sięgając zarówno po zabytki dobrze znane, jak i odkryte i opracowane dopiero w ramach projektu. Wydobyli z nich cały szereg informacji i utworów muzycznych dokumentujących obecność muzyki przeszłości już w średniowieczu i wczesnej nowożytności. Okazało się, że miała ona ważne znaczenie dla identyfikacji niektórych grup społecznych i religijnych, np. czeskich utrakwistów, czy luteran w północnych Niemczech. Już w trzynastym stuleciu w kręgu uniwersytetu w Paryżu pojawiła się tendencja do archiwizowania muzyki polifonicznej. W XV czy XVI wieku obok utworów nowych istniał duży zasób twórczości dawnej, sięgającej wstecz, już nie tylko do poprzednich dekad, lecz również minionych generacji, a nawet epok. Zespół warszawski (Paweł Gancarczyk, Antonio Chemotti, Bartłomiej Gembicki) ukazał to zjawisko na przykładzie różnych gatunków muzycznych uprawianych w Europie Środkowej, m.in. w kontekście kolekcji pieśni zebranych przez luterańskiego pastora Valentina Trillera (Wrocław, 1555). Zadał też sobie pytanie, w jaki sposób ta dawna muzyka funkcjonuje w XXI wieku, zarówno w dyskursie naukowym, jak i wśród wykonawców i słuchaczy.

fot. Michał Łepecki Wśród efektów projektu znalazły się: cztery dysertacje doktorskie, dwie monografie, krytyczna edycja nutowa, a także szereg artykułów naukowych, zgromadzonych m.in. w tomie Sounding the Past: Music as History and Memory (Turnhout, 2020). Zgodnie z założeniami programu HERA badacze przyłożyli wielką wagę do upowszechniania wiedzy organizując seminaria, warsztaty, koncerty, wystawy, a także publikując artykuły popularyzatorskie oraz uczestnicząc w edukacji młodzieży. Wspomagali ich w tym partnerzy: zespoły muzyczne Bastarda (Warszawa), La Morra (Bazylea), Schola Gregoriana Pragensis (Praga), Trigon (Leiden) oraz powstały w wyniku projektu Anonymous III (Cambridge). Młodzi kompozytorzy skupieni wokół Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze skomponowali nowoczesne utwory inspirowane muzyką dawną, ukazała się też płyta CD z kompozycjami późnego średniowiecza. Wyprodukowano kilka filmów dokumentalnych, które wraz z nagraniami video z koncertów, dostępne są na kanale YouTube „SoundMe HERA Research Project”. Więcej informacji: www.soundme.eu (strona archiwalna).

Pełny tytuł finansowanego projektu: Sound Memories: The Musical Past in Late-Medieval and Early-Modern Europe

dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. IS PAN

Kieruje Zakładem Muzykologii Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk i prowadzi redakcję kwartalnika Muzyka. W 2020 r. został wybrany na członka Academia Europaea oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Specjalizuje się w historii muzyki średniowiecza i wczesnej nowożytności. Wersja francuska jego monografii Muzyka wobec rewolucji druku otrzymała Prix des Muses (2016). W 2021 r. opublikował książkę Petrus Wilhelmi de Grudecz i muzyka Europy Środkowej XV wieku.

MINIATURA 5 rozstrzygnięta

Ponad 300 działań naukowych wyróżnionych w ostatnim naborze i niemal 700 ogółem – to efekty konkursu, w którym brać mogą naukowcy, którzy nie kierowali dotąd grantami NCN. Opublikowaliśmy ostatnią listę rankingową konkursu MINIATURA 5.

W konkursie MINIATURA 5 można było otrzymać grant na badania wstępne, pilotażowe, kwerendy, staże naukowe, wyjazdy badawcze i konsultacyjne. Aplikacje przyjmowane były w trybie ciągłym – od maja do września. Listy zakwalifikowanych działań publikowaliśmy raz w miesiącu. Od dziś dostępna jest lista rankingowa wniosków, które zostały złożone we wrześniu.

Sfinansowane zostaną badania wstępne dotyczące m.in. zrozumiałości i dostępności tekstów w serwisach internetowych polskich urzędów centralnych oraz użytkowania terenów nadrzecznych w trzech największych miastach wschodniej Polski. Ostatnia lista laureatów obejmuje 321 nazwisk, a wartość wybranych działań wynosi 11,9 mln złotych. Przyznanie tak dużej liczby grantów było możliwe m.in. dzięki zwiększeniu finansowania NCN przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.

Konkurs na dobry początek

Jednym z celów konkursu MINIATURA jest poszerzenie grona laureatów konkursów NCN i zachęcenie do udziału w nich także badaczek i badaczy z ośrodków, które w mniejszym stopniu korzystają z oferty Centrum. Wnioski mogą składać naukowcy, którzy nie kierowali dotychczas projektami finansowanymi przez NCN ani nie byli laureatami konkursów na stypendia doktorskie lub staże.

W konkursie można było uzyskać finansowanie w wysokości od 5 000 do 50 000 zł na działanie trwające do 12 miesięcy. O przyznanie środków mogli starać się naukowcy, którzy uzyskali stopień doktora nie wcześniej niż 1 stycznia 2009 roku i mają w swoim dorobku co najmniej jedną opublikowaną pracę lub co najmniej jedno dokonanie artystyczne lub artystyczno-naukowe.

W 5. edycji Rada NCN zdecydowała o zwiększeniu budżetu konkursu o ponad 4 mln złotych ze względu na wysoki poziom wniosków, zwłaszcza tych z mniejszych ośrodków akademickich. Doświadczenia poprzednich edycji konkursu MINIATURA wskazują, że jego laureaci ubiegają się z sukcesem o granty w innych programach. Wśród laureatów konkursu OPUS, którego wyniki opublikowaliśmy przed kilkoma dniami jest 19 badaczek i badaczy, którzy kierowali wcześniej tylko grantem MINIATURA.

MINIATURA w liczbach

Wnioski złożone we wrześniu
Finansowanie w poszczególnych grupach nauk:

nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce: 90 działań o wartości 2 173 463 zł
nauki ścisłe i techniczne: 82 działania o wartości 2 977 355 zł
nauki o życiu: 149 działań o wartości 6 730 868 zł

MINIATURA 5 ogółem (wnioski złożone od maja do września)
Finansowanie w poszczególnych grupach nauk:

nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce: 193 działania o wartości 4 789 738 zł
nauki ścisłe i techniczne: 207 działań o wartości 7 871 798 zł
nauki o życiu: 294 działania o wartości 13 557 145 zł

We wrześniu złożono 949 wniosków, w całym konkursie – 1898 wniosków.
Współczynnik liczbowy sukcesu dla ostatniej listy wyniósł 33,82%.
Współczynnik sukcesu dla wszystkich wniosków złożonych w konkursie to 36,56%.

Decyzje

Dziś zostaną wysłane decyzje pozytywne oraz negatywne dla wniosków złożonych w konkursie MINIATURA 5 we wrześniu. Przypominamy, że decyzje wysyłane są w formie elektronicznej na wskazany we wniosku adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej (ESP ePUAP) wnioskodawcy. W przypadku braku decyzji należy sprawdzić poprawność adresu ESP podanego we wniosku. W przypadku podania błędnego adresu należy skontaktować się z opiekunem wniosku podanym w systemie ZSUN/OSF.

Polskie zespoły wśród laureatów konkursu JPIAMR-ACTION Call 2021

Cztery projekty z udziałem pięciu polskich zespołów zostały nagrodzone w konkursie One Health interventions to prevent or reduce the development and transmission of AMR, organizowanym przez sieć JPIAMR.

Konkurs został ogłoszony w styczniu 2021 r. w ramach programu ERA-NET JPIAMR-ACTION. Był współfinansowany przez 30 agencji z 21 krajów, w tym Narodowe Centrum Nauki, oraz Komisję Europejską. Tematyka konkursu dotyczyła wykorzystania podejścia One Health, w celu:

zrozumienia wpływu interwencji na rozwój i transmisję oporności na antybiotyki lub
opracowania, wdrożenia, oceny i porównania interwencji, które będą miały istotny wpływ na zapobieganie lub ograniczanie rozwoju i transmisji antybiotykooporności.

W konkursie złożono 109 międzynarodowych wniosków na realizację projektów badawczych, z których finansowanie w wysokości 25,6 mln euro otrzymało 19 projektów z udziałem 114 zespołów badawczych z 35 krajów.

Zwycięskie projekty, które będą realizowane z udziałem pięciu zespołów naukowych z Polski otrzymały finansowanie w wysokości 5 867 203 zł, w tym środki z NCN 3 925 620 zł.

ENVIRE Interwencje do ograniczania dynamiki rozprzestrzeniania się lekoopornych drobnoustrojów z ferm drobiu do środowiska (Interventions to control the dynamics of antimicrobial resistance from chickens through the environment).

Wnioskodawca: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. Kierownik polskiego zespołu: dr inż. Marta Kuźmińska-Bajor. Projekt będzie realizowany z udziałem partnerów z Francji, Litwy, Niemiec i Tunezji.

ICONIC Kokcydiostatyki jonoforowe: ryzyko selekcji oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe – wpływ kliniczny i strategie interwencji (Ionophore coccidiostats: risk of CO-selectioN of antImicrobial resistance – Clinical impact and intervention strategies).

Wnioskodawca: Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Kierownik polskiego zespołu: dr Jowita Samanta Niczyporuk. Projekt będzie realizowany z udziałem partnerów z Francji, Holandii, Norwegii i Włoch.

PhageLand Terapia fagowa i pasywne systemy oczyszczania jako strategia zapobiegania rozprzestrzenianiu się oporności na antybiotyki w wodach powierzchniowych (Phage treatment and wetland technology as intervention strategy to prevent dissemination of antibiotic resistance in surface waters).

Wnioskodawca: Grupa podmiotów – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (Lider grupy podmiotów) we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim (członek grupy podmiotów). Kierownik polskiego zespołu: dr Małgorzata Dorota Grzesiuk-Bieniek (SGGW). Projekt będzie realizowany z udziałem partnerów z Belgii, Hiszpanii, Holandii, Mołdawii i Wielkiej Brytanii.

STARS-TAP Specyficzne zwalczanie szczepów opornych na środki przeciwdrobnoustrojowe in situ przy użyciu plazmidów antybakteryjnych o ukierunkowanym działaniu (Specific Targeting of Antimicrobial Resistant Strains in situ using Targeted-Antibacterial-Plasmids).

Wnioskodawca: Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Kierownik polskiego zespołu: dr Anna Marzec-Grządziel. Projekt będzie realizowany z udziałem partnerów z Belgii i Francji.

Realizacja międzynarodowych projektów badawczych finansowanych w konkursie rozpocznie się w II kwartale 2022 r.

Narodowe Centrum Nauki jest członkiem międzynarodowej platformy współpracy Joint Programming Initiative on Antimicrobial Resistance od 2015 roku. Konkurs One Health interventions to prevent or reduce the development and transmission of AMR to już piąty konkurs współorganizowany przez NCN w ramach sieci.

Więcej informacji oraz opisy wszystkich projektów rekomendowanych do finansowania dostępne są na stronie sieci JPIAMR.

Rekordowe edycje OPUS i PRELUDIUM

Ponad 900 grantów na badania z zakresu nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, ścisłych i technicznych oraz nauk o życiu otrzymają naukowcy z całej Polski w konkursach NCN. Tak wielu laureatów nie było w programach OPUS i PRELUDIUM od kilku lat.

Przyznanie większej liczby grantów było możliwe dzięki znacznemu zwiększeniu finansowania NCN przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Poziom wniosków jest zawsze znakomity i bardzo często żałujemy, że musimy odrzucać projekty, które naszym zdaniem, a przede wszystkim zdaniem naszych ekspertów, głównie międzynarodowych, powinny zostać sfinansowane – mówi prof. Zbigniew Błocki, dyrektor Narodowego Centrum Nauki. W konkursie OPUS 21 sfinansowane zostaną projekty na łączną kwotę prawie 559 mln zł, w PRELUDIUM 20 – 77 mln.

Badaczki i badacze zgłosili w tej edycji 4531 wniosków. Po przeprowadzeniu oceny formalnej i merytorycznej koordynatorzy NCN i eksperci zakwalifikowali do finansowania 912 projektów. Zbliżoną liczbę grantów w konkursie OPUS NCN przyznało ostatnio w 2017 roku, w PRELUDIUM – więcej laureatów było tylko w pierwszej edycji konkursu, dziesięć lat temu.

LISTA RANKINGOWA

Konkurs OPUS jest skierowany do naukowców na wszystkich etapach kariery. Kierownikiem projektu może być osoba, która ma w swoim dorobku co najmniej jedną opublikowaną lub przyjętą do druku pracę lub – w przypadku nauk o sztuce – jedno dokonanie artystyczne lub artystyczno-naukowe, nie musi mieć stopnia doktora. Finansowanie uzyskane w tym konkursie można przeznaczyć na projekt realizowany przez zespół afiliowany m.in na uczelni, w instytucie PAN, bibliotece naukowej, czy centrum naukowo-przemysłowym, w tym na badania prowadzone z wykorzystaniem wielkich międzynarodowych urządzeń badawczych lub prowadzone we współpracy z partnerami zagranicznymi.

Kierownikiem grantu PRELUDIUM może być tylko osoba, która nie ma stopnia doktora (nie trzeba być nawet doktorantem), temat projektu może, lecz nie musi, być powiązany z tematem planowanej rozprawy doktorskiej. Zespół badawczy w projekcie może się składać co najwyżej z trzech osób, w tym z kierownika projektu i opiekuna naukowego.– NCN daje szansę młodym na wczesną samodzielność w staraniach o środki na własne badania. Jesteśmy jedyną albo jedną z nielicznych agencji grantowych na świecie, która przyznaje granty bezpośrednio doktorantom, właśnie w programie PRELUDIUM.To wyraz ogromnego zaufania w stosunku do osób, które zaczynają pracę naukową i szansa dla nich na rozpostarcie skrzydeł – mówi prof. Jacek Kuźnicki, przewodniczący Rady NCN.

W konkursie OPUS złożonych zostało 2314 wniosków, sfinansowanych będzie 417 projektów, w PRELUDIUM – zakwalifikowanych zostało 495 projektów spośród 2217 wniosków. Liczbowy wskaźnik sukcesu w tych konkursach wyniósł w przybliżeniu odpowiednio 18 i 22,3 procent.

Od literatury podróżniczej do eksploracji kosmosu

Zakres finansowanych badań jest bardzo szeroki. Zrealizowane zostaną projekty ze wszystkich dyscyplin lub grup dyscyplin nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, ścisłych i technicznych oraz nauk o życiu. W programie OPUS zostaną sfinansowane badania m.in. dotyczące średniowiecznej japońskiej literatury podróżniczej dra Adama Bednarczyka z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wpływu zmian demograficznych na rynek wyborczy dr hab. Agnieszki Turskiej-Kawy z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, bioetyki eksploracji kosmosu dra Konrada Szocika z Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie oraz uniwersalnej szczepionki przeciwko wariantom wirusa SARS-CoV-2 opartej na konserwowanych epitopach białka kolca dr Katarzyny Grzyb z Uniwersytetu Gdańskiego.

Laureaci PRELUDIUM podejmą między innymi tematykę wpływu obróbki wysokociśnieniowej na ekspresję antybiotykooporności (Urszula Zarzecka, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie), modelowania agentowego dyfuzji samochodów elektrycznych wśród gospodarstw domowych zainteresowanych korzystaniem z mikroinstalacji fotowoltaicznych (Karolina Bienias, Politechnika Wrocławska) i związków między algebraicznymi, modalnymi i wielowartościowymi logikami kwantowymi (Elżbieta Drozdowska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II).

Pracownicy NCN i przedstawiciele Rady są zawsze gotowi rozmawiać z przedstawicielami środowisk naukowych i ewentualnie wskazać działania, które mogą zwiększyć ich szanse na sukcesy w naszych konkursach – mówi prof. Kuźnicki.
Najwięcej grantów otrzymali naukowcy z miast, w których są największe ośrodki akademickie i naukowe – z Warszawy, Krakowa, Poznania i Wrocławia, Gdańska. Znaczną liczbę grantów uzyskali także m.in. badacze z Katowic, Torunia i Łodzi. Na listach rankingowych są projekty, które będą realizowane przez naukowców ze wszystkich województw.

Pełna lista projektów OPUS i PRELUDIUM w pdf.

Informujemy, że dziś zostaną wysłane decyzje dla wniosków zakwalifikowanych i niezakwalifikowanych do finansowania w konkursie OPUS 21 i PRELUDIUM 20. Przypominamy, że decyzje dyrektora Narodowego Centrum Nauki doręczane są wnioskodawcy w formie dokumentu elektronicznego na wskazany we wniosku adres elektroniczny.

W przypadku gdy wnioskodawcą jest podmiot, o którym mowa w art. 27 ust. 1-7 i 9 ustawy o NCN, decyzja dyrektora Narodowego Centrum Nauki będzie doręczana wyłącznie na wskazany we wniosku adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej (ESP ePUAP). W przypadku gdy osoba fizyczna będąca wnioskodawcą wskaże we wniosku adres skrytki ePUAP decyzja będzie wysłana na ten adres. Jeżeli wnioskodawca będący osobą fizyczną nie wskaże adresu skrytki ePUAP doręczenie decyzji będzie realizowane poprzez wysłanie na podany we wniosku adres e-mail informacji z adresem elektronicznym, z którego można pobrać decyzję dyrektora Narodowego Centrum Nauki.

Decyzje dyrektora Narodowego Centrum Nauki dotyczące przyznania środków finansowych przekazywane są dodatkowo do wiadomości kierownika projektu, a w przypadku gdy wnioskodawcą jest osoba fizyczna również do podmiotu, wskazanego we wniosku jako podmiot realizujący.

W przypadku braku decyzji należy sprawdzić poprawność podanego we wniosku adresu elektronicznego (ESP, skrytki ePUAP, e-mail). W przypadku podania błędnego adresu należy skontaktować się z opiekunem wniosku podanym w systemie ZSUN/OSF.

Jak wytresować kota Schrödingera?

Rozwój mechaniki kwantowej jest pełny pozornych paradoksów, ponieważ prawa natury jakie obowiązują w mikroskali, na poziomie atomowym, często wydają się nie zgadzać z klasycznymi obserwacjami i intuicją w makroskali. Paradoks kota Schrödingera, który miałby być jednocześnie żywy i martwy jest jednym z przykładów. Kwantowa natura świata ujawnia się szczególnie wyraźnie w ultraniskich temperaturach, blisko zera bezwzględnego. Ultrazimna materia jest więc idealną platformą do zgłębiania podstawowych praw fizyki kwantowej.

1 grudnia o godz. 18.00 dr hab. Michał Tomza opowie o ostatnich osiągnięciach w badaniach ultrazimnej materii, w tym o tworzeniu i tresowaniu atomowych kotów Schrödingera, które przestały już być tylko eksperymentem myślowym.

Dr hab. Michał Tomza pracuje na Uniwersytecie Warszawskim. Jest laureatem Nagrody NCN 2020 w obszarze nauk ścisłych i technicznych, został doceniony za opis teoretyczny odziaływań pomiędzy ultrazimnymi atomami, jonami i cząsteczkami.

Sylwetka naukowca.

Wykład dra hab. Tomzy jest częścią serii „Nauka w Centrum”, realizowanej wspólnie przez Narodowe Centrum Nauki i Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych UJ. Prelekcja będzie transmitowana na kanale YouTube Centrum Kopernika.

Online dostępne są także poprzednie wykłady:

Prof. Wojciech Fendler, MikroRNA w radioterapii – nadzieje, rozczarowania, zastosowania
Prof. Jakub Growiec, 300 tysięcy lat wzrostu gospodarczego
Dr Paweł Polkowski, Wyspa petroglifów: 10 lat badań w egipskiej oazie

Playlista z prelekcjami dostępna jest TUTAJ.

Subskrybuj